Studnia miejska, oberża i piecowisko na Starym Rynku
Archeolodzy na Starym Rynku w Łomży intensywnie pracują w szerokim pasie ziemi wzdłuż hali targowej. Nadal tę część wykopalisk archeologicznych oddziela od drugiego pasa terenu, leżącego bezpośrednio przy hali, równoległy murek z czerwonego polbruku. Znakiem rozpoznawczym jest drzewo w gazonie, najbliżej miejsca po przystanku autobusów MPK naprzeciw budynku ratusza z zegarem. Patrząc od drzewa ku lodziarni, można ujrzeć ok. półtora metra pod zdjętą nawierzchnią jedno za drugim 4 odkrycia: studnię, kamienne fundamenty, duże piecowisko i kolejne fundamenty.
Kierownik prac archeolog Mieczysław Bienia uważa, że jego ekipa za mało jeszcze wkopała się w głąb ziemi, ażeby podawać publicznie informacje, co faktycznie odkryto. Wydaje się, że najbliższe drzewka półokrągłe ścianki należą do studni murowanej, na której odkryto drewniane belkowanie czy odeskowanie czarnobrązowej cembrowiny. Prawdopodobna studnia miejska w centrum Starego Rynku miała zadaszenie i była zamykana, aby uchronić wodę przed zanieczyszczeniem czy dzikim zwierzęciem, szczurem, mogącym przenosić zarazki. Przypomnijmy, że Łomża sprzed XX wieku w czasie kilkuset lat była kilkunastokrotnie dziesiątkowana przez rozmaite zarazy. Wstępnie można założyć, hipotetycznie, że stała między tzw. starym a nowym ratuszem – chodzi o nieistniejące dziś budowle z XV oraz XVI wieku. Jedną – „stary” ratusz sugerowały wyniki wykopalisk z początku lat 90., jakie prowadził archeolog Maciej Czarnecki z Warszawy, który trochę przebadał teren między halą targową a jeszcze istniejącym czerwonym murkiem. Archeolog Bienia zbliżył się do murku od drugiej strony i w jednej linii za studnią o średnicy ok. półtora metra odkrył kamienne fundamenty pod dawnymi ścianami budowli z drewna lub murowanej. Oczywiście, układy kamiennej siatki pod ziemią mogą ulec znaczącej zmianie – teraz przypominają literę u o szerokiej podstawie – w miarę odkrywania niższych warstw. Czy fundamenty z obu stron murka połączą się z tymi z badań sprzed 30 lat – nie wiadomo.
Dalej w tej samej linii – patrząc w kierunku lodziarni – napotykamy na duży, wyraźnie ciemniejszy prostokąt o wymiarach około 3 metry na 5 metrów. Archeolog Bienia uważa, że jest to pozostałość po piecu, tzw. piecowisko, na co wskazuje mocno popalona glina, resztki kafli i naczyń. Stąd przypuszczenie, że znajdujący się jeszcze dalej (od strony zachodniej) zarys grubego na metr i długiego na 8 i więcej metrów fundamentu to pozostałość po oberża, karczmie albo domu gościnnym. Duży piec pozwalał ogrzać się podróżnym, np. siedzącym na ławach dookoła, gotować strawę w garnkach lub upiec na ruszcie, wysuszyć ubrania i buty. Na dotychczasowym etapie badań Mieczysław Bienia jest przekonany, że to resztki po budowlach z XV wieku i/lub XVI w., jednakże nie można na razie określić, jak 4 elementy mają się do zapisów o ratuszu i/lub ratuszach w Łomży. Odkryte fundamenty układają się w plan budowli z kilkoma pomieszczeniami ni korytarzem, ale to ciągle są przypuszczenia, czekające na postępy prac wykopaliskowych. Wśród znalezisk jest, m.in., kilkanaście plomb kupieckich, w tym jedna z orłem Piastów śląskich z XV w., Świadczyłaby ona o istniejących w średniowieczu kontaktach handlowych z odległą krainą. Ponad 200 monet pochodzi z XIX wieku, z Królestwa Polskiego i Rosji, pod której zaborem Łomża znajdowała się do I wojny światowej w 1915, zaś ok. 80 denarów jagiellońskich z XV w. znalezione najniżej to znak prawdy o 602-leciu nadania miejskości przez księcia Mazowsza Janusza I, sojusznika Władysława Jagiełły.
Mirosław R. Derewońko
