„Polskość jako zaleta” Tomasza Szymańskiego
„Polskość jako zaleta” to kolejna książka w dorobku Tomasza Szymańskiego, historyka i pracownika Muzeum Przyrody–Dworu Lutosławskich w Drozdowie. – Uważam, że polskość jest zaletą, ponieważ tkwią w niej niezwykle ważne wzorce historyczne oraz bardzo wartościowy dorobek intelektualny – podkreśla Tomasz Szymański, dodając, że trzeba ten dorobek przemyśleć, zanalizować i stanowi on dla Polaków pierwszej połowy XXI wieku ogromny kapitał. Nieprzypadkowo też spotkanie promujące książkę odbyło się w Dniu Flagi Rzeczypospolitej Polskiej i w przededniu 231 rocznicy ustanowienia Konstytucji 3 Maja.
Jak wiadomo nie należy oceniać książek na podstawie okładki, ale „Polskość jako zaleta” zaciekawia już trafnie dobraną szatą graficzną, wykorzystującą reprodukcję alegorycznego obrazu „Polska” Zdzisława Jasińskiego. Ten barwny korowód wieśniaków zdaje się symbolizować odrodzenie Polski po latach zaborów i cierpień, co w momencie powstania obrazu było coraz bardziej prawdopodobne, a do tego dzieło Jasińskiego nawiązuje też do dawnej chwały państwa polskiego. Tego typu odniesień nie unika również Tomasz Szymański. Wcześniej dał się poznać jako autor biograficznej pracy „Ks. Kazimierz Lutosławski. Biografia kapłana, wychowawcy i polityka” oraz przybliżającej dzieje nietuzinkowych pań z tego rodu pozycji „Panie Lutosławskie. Losy niezwykłych kobiet na tle historii dwóch stuleci”, nie był to jednak w żadnym razie jedyny interesujący go temat. O różnorodności jego historyczno-socjologicznych zainteresowań wiedzą chociażby bywalcy cyklu wykładów w siedzibie łomżyńskiego oddziału Katolickiego Stowarzyszenia „Civitas Christiana” i edukacyjnej wszechnicy Towarzystwa Uniwersytetów Ludowych oraz czytelnicy portalu historialomzy.pl, „Studiów Łomżyńskich” czy tzw. „Serii Glogerowskiej” Społecznego Stowarzyszenia Prasoznawczego „Stopka”. Teraz przyszła pora na ich zebranie, po części poszerzenie oraz dopełnienie tekstami premierowymi. Efekt końcowy to udana próba pokazania istoty polskości, zawarta w trzynastu szkicach-opowieściach.
– Z wielu rozmaitych przemyśleń (czasem także i zdziwień), fascynacji polskością i pytań o polskość narodziła się ta książka – podkreśla autor we wprowadzeniu. Wyjaśnia tam również genezę tytułu, nawiązującego do słów wybitnego historyka Henryka Samsonowicza, a do tego stawia przed czytelnikiem aż trzy zadania, zachęcając go do podjęcia próby zrozumienia wyjątkowości narodu polskiego, zdania sobie sprawy z tego, jak wiele czeka jeszcze na odkrycie dzieł i myśli wartych szerszego poznania oraz zadania sobie trudu zanalizowania tego wszystkiego, co wpływa na naszą duchową kondycję. „Polskość jako zaleta” jawi się jako idealny wręcz przewodnik do tego intelektualnego wyzwania, bowiem Tomasz Szymański ze swadą i erudycją podsuwa kolejne tropy, konfrontuje przeciwstawne opinie, zestawiając choćby odmienne modele patriotyzmu Dmowskiego i Piłsudskiego. Pochyla się również nad polską specyfiką, już od drugiej połowy XVIII wieku naznaczoną walką o niepodległość, ukazuje powstańcze dylematy, ale też największy polski mit. Poświęca także sporo uwagi korzeniom polskiej niepodległości, jedynej autentycznej rewolucji w dziejach, to jest polskiemu zrywowi w sierpniu roku 1980, oddaje również sprawiedliwość Józefowi Ignacemu Kraszewskiemu, nie tylko wielkiemu patriocie, ale też piszarzowi politycznemu. Na kartach „Polskości jako zalety” pojawiają się też inne, powszechnie znane postaci, jak chociażby Papież Polak Jan Paweł II, ale w nieoczywistym ujęciu, a do tego niemal całkowicie zapomniane, jak Antoni Bukaty, filozof-mesjanista i autor projektu machiny wojennej, pierwowzoru... czołgu, w roku, bagatela, 1841. To wszystko jest ogromnym materiałem do refleksji i przemyśleń, a mamy tu przecież jeszcze teksty poświęcone teoriom spiskowym oraz rewolucyjnym dylematom, ujętym z różnych perspektyw.
– Polskość to różnorodność: potencjał naprawczy, patriotyczna miłość, patos sąsiadujący z ostrą jak brzytwa racjonalnością, znakomita kultura, potencjał reformatorski, wolność (...), dylematy i wyzwania – podkreśla we wstępie książki Tomasz Szymański. – Polskość to refleksje o samych sobie, wędrówka w dzieje i społeczne doświadczenia. Polskość to też pigułka gorzka – złość z powodu naszej małości, mity historyczne, katalog wad i niekiedy zapierające dech w piersaich frazy narodowego rozrachunku, jakie znajdujemy u Staszica, Norwida, Piłsudskiego, Dmowskiego... To też amnezja polska, zapomnienie części swojego dziedzictwa, głównie na skutek tragicznej historii. Tę wielość czy inaczej „pojemność” polskości można śmiało nazwać potencjałem do wykorzystania; także w czasach współczesnych.
Dlatego prowadzone przez Mariusza Rytla spotkanie autorskie w salonie dawnego, dolnego dworu rodu Lutosławskich stało się punktem wyjścia do dyskusji na temat zalet i przywar Polaków jako nacji, do czego zachęcała też data, poprzedzająca 231 rocznicę ustanowienia Konstytucji 3 Maja, o której również była mowa. Szkoda tylko, że to warte szerszej promocji wydarzenie zorganizowano o tak wczesnej – 13:00 – bardzo nietypowej godzinie, kiedy imprezy tego typu odbywają się zwykle znacznie później. W spotkaniu uczestniczyło więc zaledwie kilkanaście osób, głównie pracownicy muzeum, przedstawiciele starostwa i dziennikarze.
Wojciech Chamryk
