Abraham Josef Cynowicz – Rabin w Łomży – ofiara zagłady w 79. rocznicę likwidacji getta - ::4lomza.pl:: Regionalny Portal

Rabin
Józef Cynowicz pochodził z Zambrowa, tam urodził się w 1858 roku. Był synem tamtejszego rabina i uczonego – Chaima Hirsza. Przed objęciem stanowiska rabina w Łomży, pełnił tę funkcję w Ostrowi Mazowieckiej przez prawie 20 lat. W Łomży raczej nie był rabinem przez 35 lat, jak podaje Księga pamięci, a ponad dwadzieścia - wg bardziej miarodajnych źródeł. Przez społeczność żydowską zapamiętany został jako rabin oddany studiowaniu Tory, o fenomenalnej pamięci, właściciel bogatej biblioteki literatury rabinicznej, kolekcjoner i miłośnik starożytności, dawnych rękopisów. Był liderem gminy podobno o usposobieniu łagodnym, towarzyskim i pogodnym, ale również pełnym empatii, który łagodził konflikty. Interesował się także medycyną, szczególnie zajmowała go kwestia medycyny w Talmudzie, o czym wydał kilka broszur. Jego lekarzem i partnerem do rozmów o zdrowiu był znany łomżyński doktor Karbowski. Cynowicz znał język polski, niemiecki, rosyjski, co powodowało, że występował często jako pośrednik w kontaktach z różnymi władzami, ale ułatwiało też kontakty z nieżydowskimi mieszkańcami Łomży. Z powodu dużego autorytetu w dziedzinie religii żydowskiej - jak podaje pinkas: „przychodzili do niego zakonnicy kapucyni, aby odwiedzić go, a także podyskutować z nim i wypytać o zagadnienia judaizmu”. Gdy w 1910 roku zmarł łomżyński rabin Malchiel Tenenbojm, podczas wielkich uroczystości pogrzebowych jedną z głównych mów żałobnych wygłosił Abraham Josef Cynowicz. 

Podobnie zresztą działo się przy śmierci innych ważnych osobistości łomżyńskiego świata żydowskiego, np. znanego kupca towarów kolonialnych przy ul. Długiej - Mosze Aarona Hepnera. W 1920 roku Abraham Josef był w delegacji żydowskiej witającej na pl. Zambrowskim ministra spraw wewnętrznych II RP Stanisława Wojciechowskiego. Rabin był sympatykiem syjonizmu i popierał działania Żydowskiego Funduszu Narodowego, który gromadził środki na zakup ziemi w Palestynie. Był autorem opracowań o tematyce religijnej. Miał  dwóch synów i cztery córki. Jeden z synów mieszkał w Warszawie, drugi w Ameryce. Córki również wyjechały z Łomży. On sam też planował opuścić Łomżę – marzył o osiedleniu się w Ziemi Izraela. Nie było mu to dane, ze względu na wybuch wojny. Trzeba również zaznaczyć, że główny rabin Mosze Szackes opuścił miasto po wybuchu wojny i cała odpowiedzialność za losy gminy w dużym stopniu spadła na Cynowicza, który cieszył się wielkim autorytetem. Był już jednak stary i opadły z sił – w momencie wybuchu wojny miał  bowiem 81 lat. I chociaż dokładne okoliczności jego śmierci z rąk Niemców nie są znane, to wedle wspomnienia o nim w Księdze pamięci „ (…) został wypędzony i zamęczony przez plugawych nazistów razem ze wszystkimi Żydami gminy łomżyńskiej i nie wiemy, kiedy i jak oddał duszę Bogu ani gdzie znajduje się miejsce jego pochówku”.

Likwidacja getta, Zagłada Żydów
W Łomży getto utworzono 12 sierpnia 1941 roku. Po niespełna 15 miesiącach istnienia, w nocy z 1 na 2 listopada 1942 roku – z terenu w obrębie ulic: Zatylnej, Senatorskiej, Rybaki, Żydowskiej, Zielonej – zaczęto na pl. Zielonym, gromadzić Żydów w celu  przemieszczenia ich do obozu przejściowego w Zambrowie. Stamtąd w styczniu 1943 roku wywieziono ich do obozów Zagłady. W relacji osoby ocalałej, zamieszczonej w Księdze pamięci czytamy: „Warunki w obozie były przerażające: okropna ciasnota, epidemia tyfusu kładła pokotem, około 50 osób dziennie, głód, zimno. Stąd i ten zbiorczy obóz miał charakter obozu stopniowej zagłady. […] 9 stycznia 1943 r. nadszedł rozkaz o likwidacji obozu, a ludzie mają pójść do miejsca bardziej obszernego, do obozu pracy w Oświęcimiu.

Wielu ze świadków było zadowolonych, że powiedziano im jasno, że  "jadą do Oświęcimia". Nie wiedzieli biedni, co to jest  Oświęcim, a obawiali się tylko wysłania do Treblinki, o której krążyły złe wiadomości”. Operacja likwidacji getta w Łomży, była częścią szeroko zakrojonej akcji  likwidacyjnej prawie wszystkich 65 gett w tzw. prowincji białostockiej - zaplanowanej na nocne godziny w poniedziałek 2 listopada 1942 roku – w których przebywało ok. 130 000 Żydów.
Gdy wybuchła II wojna światowa Łomża liczyła ok. 28 000 mieszkańców, z czego Żydzi stanowili prawie 10 000. Kilka tysięcy Żydów zginęło w lesie k/Giełczyna podczas niemieckich egzekucji, jeszcze przed zlikwidowaniem getta. Co najmniej 7 000 po 2 listopada 1942 roku w obozach Zagłady.

75. rocznica likwidacji getta w Łomży

Adam Sokołowski: Józef Hepner – lekarz, który wybrał śmierć

Pamięć o Szymonie Goldluście w 78 rocznicę likwidacji getta w Łomży

Dawid Piątnicki i Bronisław Karbowski, żydowscy synowie Ziemi Łomżyńskiej, ofiary Zbrodni Katyńskiej