Wielokulturowy wymiar tożsamości
Opracowano multimedialną mapę łomżyńskich nekropolii sprzed 1945 roku i przewodnik po cmentarzu łomżyńskim, a już niebawem ma ukazać się tłumaczenie „Yizkor Book” – żydowskiej „Księgi Pamięci gminy Łomża”. Pasjonaci historii lokalnej skupieni w Polskim Towarzystwie Historycznym Oddział w Łomży, spotkali się w Wyższym Seminarium Duchownym by podsumować realizowany projekt dotyczący XIX wieku.
– Dzieje się u nas naprawdę wiele, zarówno w Łomżyńskim Towarzystwie Naukowym im. Wagów, jak i łomżyńskim oddziale Polskiego Towarzystwa Historycznego – mówi Małgorzata Frąckiewicz, wiceprezes ŁTN i prezes oddziału PTH. – Koncentrujemy się wokół działań związanych z przywracaniem pamięci o dawnych mieszkańcach historycznej Ziemi Łomżyńskiej. Kończy się projekt realizowany przez PTH, stąd pomysł tej konferencji: „Wielokulturowy wymiar tożsamości mieszkańców Ziemi Łomżyńskiej w materialnych śladach historii (wiek XIX)”.
Z 10 prelegentów uczestniczących w konferencji połowa mówiła o nieistniejącej dziś społeczności żydowskiej, która w XIX wieku była na Ziemi Łomżyńskiej bardzo liczna. Pretekstem było doprowadzenie do finału prac nad tłumaczeniem i wydaniem w języku polskim „Yizkor Book” czyli żydowskiej „Księgi Pamięci gminy Łomża”. Polska wersja powinna ukazać się jeszcze w tym roku. Sławomir Zgrzywa inicjator projektu PTH i konferencji opowiadał o historii jej powstania i historii polskiego tłumaczenia, w tym kontaktach autora i redaktora oryginalnego tekstu Joma-Tow Lewińskiego z Heleną Czernek, która po wydaniu w 1952 roku „Yizkor Book” w Izraelu, dostrzegała potrzebę przełożenia jej na język polski.
– Od 2010 roku dążyliśmy do tego, aby przetłumaczyć „Księgę Pamięci“, co trwało pięć lat – mówi inicjator projektu PTH i konferencji Sławomir Zgrzywa. – Wcześniej były już dokonywane inne próby, na zlecenie Wiktora Grochowskiego w latach 1981-82, ale to były tylko dwa rozdziały plus spis treści. Teraz, jako ŁTN im. Wagów, doprowadziliśmy do przetłumaczenia pozostałych i dzięki pracy Ewy Wroczyńskiej mamy całość. To nieocenione źródło, które historycy zaczynają dopiero teraz wykorzystywać. Zawiera ono trochę inny obraz miasta Łomży niż ten, który znamy z podręczników, przede wszystkim pod względem pewnego kolorytu.
Autorka tłumaczenia Ewa Wroczyńska relacjonowała kilkuletnią pracę nad przekładem hebrajskiego tekstu, a Adam Sokołowski mówił o „Księdze” jako źródle wiedzy w praktycznym zastosowaniu w pracy muzealnika i historyka regionalisty.
O społeczności żydowskiej w Łomży, ale na podstawie aktów stanu cywilnego zgromadzonych w Archiwum Państwowym w Białymstoku Oddziale w Łomży, mówiła Danuta Bzura, a prof. Adam Dobroński opowiadał historie o „Dobrych Żydach łomżyńskich“.
Nie tylko o Żydach
Proboszcz parafii katedralnej ks. Marian Mieczkowski ukazywał początki cmentarza przy obecnej ulicy Mikołaja Kopernika i przybliżył życiorysy spoczywających na nim kapłanów.
Anna Zarzecka mówiła o materiałach źródłowych w zbiorach Archiwum Diecezjalnego w Łomży.
Małgorzata Frąckiewicz poddała analizie dawne napisy nagrobne i ich wartość dla dziedzictwa kulturowego regionu.
Dariusz Śladecki opisał prawdziwy pomnik dziedzictwa kulturowego lokalnej społeczności, to jest zespół zabytkowych cmentarzy wyznaniowych w Łomży, a Kamil Leszczyński opowiadał o cmentarzach jako materialnym dziedzictwie mieszkańców pogranicza mazowiecko-podlaskiego.
– Wiele z tych cmentarzy zostało założonych jeszcze w XIX wieku – mówi Kamil Leszczyński, dyrektor biura ŁTN im. Wagów. – Na niektórych zachowały się już nieliczne, stare i piękne nagrobki, o bardzo dużych walorach sztuki sepulkralnej. Jest to więc bardzo interesujące źródło informacji, zarówno dla historyków sztuki, genealogów, jak i badaczy lokalnej historii.
Wojciech Chamryk
