„Panie Lutosławskie” Tomasza Szymańskiego - ::4lomza.pl:: Regionalny Portal

Ród Lutosławskich nie bez przyczyny utożsamia się z wybitnymi mężczyznami, takimi jak choćby filozof Wincenty, bracia Marian i Józef, zamordowani w czasie rewolucji październikowej, kompozytor Witold czy kapłan i prekursor harcerstwa Kazimierz, któremu Tomasz Szymański poświęcił książkę „Ks. Kazimierz Lutosławski. Biografia kapłana, wychowawcy i polityka”. Było w nim jednak również wiele niepospolitych kobiet, stąd pomysł dedykowanej właśnie im książki „Panie Lutosławskie. Losy niezwykłych kobiet na tle historii dwóch stuleci”.

– Głównym założeniem, które przyświecało mi przy powstaniu tej książki, było ocalenie od zapomnienia wspaniałych kobiet, które bohatersko stawiały czoła różnym wyzwaniom – mówi Tomasz Szymański. – Ich życie przypadło przecież na czas powstania styczniowego, rewolucji bolszewickiej czy powstania warszawskiego, a do tego historia panów Lutosławskich jest zdecydowanie lepiej opisana, są oni dość dobrze znani – o kobietach z tego rodu mówi się nieco mniej i ta książka ma za zadanie to zmienić. 

Autor nie szeregował przy tym swych bohaterek według zasług, skupiając się na wnikliwym przybliżeniu ich pracy i działalności, niezależnie od tego, czy przynosiła im ona rozgłos. 

– Mamy na kartach tej książki postaci ważne nie tylko dla kultury polskiej, jak wybitna poetka i tłumaczka, choćby dzieł Henryka Sienkiewicza, Sofia Casanova Lutosławska, kandydatka do literackiego Nobla – mówi Tomasz Szymański. – Ważną, chociaż zapomnianą, jeśli chodzi o polską beletrystykę, jest jej córka Izabela Lutosławska, żona pułkownika, później generała, Romualda Wolikowskiego, której książki przed wojną znakomicie się sprzedawały. Dekady PRL-u sprawiły, że ta twórczość została zapomniana, a jej powieść „Córka” była uważana za jedną z najwybitniejszych powieści tamtych czasów, jak uważał krytyk Józef Jankowski, co może być dla nas zaskakujące. Ale gdy mówimy na przykład o powstaniu styczniowym, to kiedy twórca potęgi gospodarczej Drozdowa Franciszek Dionizy Lutosławski został aresztowany i trafił do łomżyńskiego więzienia, w którym wymierzono mu karę 50 nahajek, to majątkiem zajęła się jego żona, Maria ze Szczygielskich Lutosławska. Jest też Maria z Lutosławskich Niklewiczowa – ostatnia właścicielka drozdowskiego dworu, która najprawdopodobniej ocaliła go przed niechybnym końcem, bo wiemy co działo się z dworami na tych terenach i jak mało z nich przetrwało. Kiedy wracała tutaj w roku 1945/46, to dwór był zniszczony, w tym budynku były powyrywane nawet futryny. Trzeba więc było wielkiej determinacji, żeby pozostać w tym mateczniku Lutosławskich, przez ponad trzy dekady realnego socjalizmu dzielnie znosić różne nieprzyjemności ze strony władz  – na przykład w roku 1948 Urząd Bezpieczeństwa zrobił w dworze rewizję; skonfiskowano wówczas książki Dmowskiego oraz bardzo ciekawe pamiętniki Wacławy Lignowskiej z lat międzywojennych, II wojny światowej i okresu stalinizmu. Jeszcze w roku 1979, a więc w roku śmierci Marii Niklewiczowej, odbyła się w Łomży konferencja w Komitecie Wojewódzkim PZPR, gdzie jeden z komunistów Henryk Cieśluk w drwiący sposób mówił o tak zwanej „obywatelce Lutosławskiej”, że jeszcze żyje w drozdowskim majątku; doszukiwał się też jej powiązań z dworem hiszpańskim, co miałoby doprowadzić do tego, że dwór w Drozdowie miałby być ośrodkiem kontrewolucji, co dziś może już tylko wywołać uśmiech.

Historia pań Lutosławskich wykracza też poza kontekst drozdowsko-łomżyński czy nawet polski. 

– Sofia Casanova Lutosławska była przyjaciółką królowej hiszpańskiej Marii Krystyny – mówi Tomasz Szymański. – Maria Lutosławska, później ostatnia właścicielka drozdowskiego dworu, gdy miała wyjść za Mieczysława Niklewicza, przyjaciela Romana Dmowskiego i wydawcę prasy narodowodemokratycznej oraz pism Dmowskiego, stanęła przed wielkim problemem, ponieważ Niklewicz trafił wtedy do warszawskiej Cytadeli i groził mu wyrok. Dzięki interwencji królowej u cara został uwolniony, a takich wątków międzynarodowych jest o wiele więcej. 

Tomasz Szymański pochyla się również nad matką geniusza Witolda, Marią Lutosławską, zauważając przy tym, że kobiety z tej rodziny kierowały się w życiu uniwersalnymi wartościami, opartymi na etosie pracy, ziemiańskiego dworu i wierze, co później przejmowały ich dzieci. 

– Matka miała ogromny wpływ na Witolda Lutosławskiego, to dzięki niej poczynił pierwsze kroki w muzyce – wyjaśnia Tomasz Szymański. – Była lekarką, leczyła za darmo, założyła Koło Młodych Matek, przekazując wiedzę położniczą. A Witold wspominał w wywiadach, że zawsze od pomagania jej przy lekach wolał grę na fortepianie, zaś matka zawsze starała się, by miał jak najlepszych nauczycieli – nawet w bardzo trudnych dla niej czasach międzywojennych robiła wszystko, by zapewnić mu wykształcenie w konserwatorium. 

Mamy też postać Marii Wiktorii Niklewiczówny, późniejszej zakonnicy Marii Klaudii i matki przełożonej zakonu sióstr wizytek w Warszawie. 

– W jej życiorysie również widzimy przebogate wątki – opowiada Tomasz Szymański. – Choćby powstanie warszawskie, kiedy zajmowała się w siedzibie zakonu na Krakowskim Przedmieściu ludźmi, którzy szukali tam ratunku. Przyjęła dwa porody, zajmowała się rannymi, opatrywała nawet Niemców. W okresie PRL-u to właśnie jej ks. Jan Twardowski dedykował książkę „Kilka myśli na temat serca Pana Jezusa”, ponieważ bardzo ją cenił. Rezydentem wizytek warszawskich był też ks. Jan Zieja, legendarny kapelan AK i opozycji antykomunistycznej, którego też doskonale znała.

Pisząc tę książkę Tomasz Szymański dotarł do wielu materiałów i źródeł dotąd szerzej nieznanych.

– Jest tu co czytać, bo poruszam też wiele wątków, które  nie pojawiły się wcześniej w innych publikacjach – podsumowuje Tomasz Szymański. – Dużo dała tu chociażby kwerneda prasy przedwojennej, dzięki czemu natknąłem się na opinię Izabeli Lutosławskiej Wolikowskiej o Witkacym, że poprzez różne ekstrawagancje stylistyczne i erudycyjne marnuje swój talent. Ciekawostką związaną z Sofią Casanovą Lutosławską jest z kolei jej opowieść, jak kiedyś premier Hiszpanii żądał audiencji u króla Alfonsa XII, a ten, zasłuchany w jej poezji, kazał mu czekać i powtarzało się to trzykrotnie. Do tej pory ta informacja krążyła gdzieś w podaniach rodzinnych. Teraz, dzięki wywiadowi z Sofią Casanovą Lutosławską, w którym opowiada o tym ze szczegółami, została ona zweryfikowana. 

Wojciech Chamryk

Link do kupienia książki:

https://www.muzeum-drozdowo.pl/oferta-wydawnicza/1108-panie-lutos