Co się dzieje pod szarym namiotem?
Stary Rynek w Łomży z placu czerwonego i podczas wykopalisk piaszczystego zamienia się w plac szary, granitowy, kamienny. Odkrycia archeologiczne fundamentów średniowiecznego ratusza z XV i XVI wieku spowodowały, że w części placu od strony Hali Kultury i pierzei z lodziarniami stanął niski, szary namiot. Co tam się dzieje?
Wiosną i latem 2 lata temu Firma Izis z Białej Podlaskiej po kierunkiem archeologa Mieczysława Bienia przekopała Stary Rynek wszerz i wzdłuż. W efekcie badacze odkryli pozostałości podwalin dawnych ratuszów z XV w. i XVI wieku, 4 studnie miejskie z różnych epok, zabudowania podobne do kramów handlowych, karczmy, domu gościnnego. Pamiątką po czasie początków miasta Łomża na wzgórzu są nieistniejące od ok. 500 lat budowle z XV oraz XVI wieku. Istnienie „najstarszego” ratusza potwierdziły wykopaliska z 2020 r., co sugerowały też wyniki prac z początku lat 90., które prowadził archeolog Maciej Czarnecki z Warszawy. Wówczas przebadał teren między dawną halą targową a pobliskim czerwonym murkiem z polbruku, jakim był wyłożony cały plac (stąd nazwa).
Okazało się, że grube na około metr i długie na na ponad 10 metrów fundamenty to pozostałość po budynkach z epoki książęcej i królewskiej historii Łomży. Wśród znalezisk było kilkanaście plomb kupieckich, w tym plomba z orłem Piastów śląskich z XV wieku. A właśnie do okresów panowania księcia Janusza I Mazowieckiego i króla Władysława Jagiełło, zaś w XVI w. królowej Bony Sforza, żony Zygmunta Starego i matki Zygmunta Augusta, zaprowadzą ceglane schodki szarego namiotu.
Beczki bez dna w narożnikach lochu
Pod szarym namiotem kryją się podziemia wieży ratuszowej – uważa inż. Andrzej Wszeborowski, którego firma konserwatorska ROKZ podjęła się wyeksponowania zabytku ze średniowiecza. Na razie prace od ok. 3 miesięcy polegają na doczyszczeniu kamieni do takiego stanu, żeby nie było to jaskrawe. Grube na około półtora metra mury zrobiono z kamieni polnych o średnicy od ok. 8 cm do ok. 40 cm oraz cegieł. W niektórych partiach wygląda to w ten sposób, że pomiędzy ceglanymi murami o szerokości ok. 30 cm jest warstwa ok. metrowej szerokości z kamieni z wsypaną ziemią pośród nich. Gdzie indziej cegły są od wewnątrz lub na zewnątrz – wygląda to masywnie i mocno.
Orientacyjnie można przyjąć „na oko”, że poddawane konserwacji zabytkowe relikty fundamentów piwnicy / podziemia / lochu wieży ratuszowej mają rozmiary około 4 czy 5 do 6 metrów na drugie tyle. Zdaniem Inżyniera, grubość i głębokość muru świadczy o tym, że wieża mogła mieć nie dwie, trzy, a nawet cztery kondygnacje. Fundamenty przenosiły duże obciążenia, być może, mającej 8-12 metrów wieży (najstarszy ratusz miał najprawdopodobniej dwie kondygnacje). Powyżej warstwa wieńcząca spajała mur i na niej stawiano ściany z miejscami na okna i drzwi. Do dziś zachowały się schodki z cegły palcówki i kawałki okładziny drewnianej na stopniach - może po to, żeby wtrącany do wieży / wrzucany do lochu człek nie rozbił głowy i nie połamał kości? Grzesznik, nieposłuszny, przestępca – zdaniem Inżyniera – miał w narożnikach po przekątnej prostokąta karceru na poziomie posadzki otwory, wyłożone od środka deskami: w jednym gromadziła się woda do picia, w drugim była toaleta na urynę i odchody. Archeolog nie podziela tej hipotezy: beczki bez dna były na wodę, zbierającą się podczas deszczu i roztopów śniegu, którą później wybierano, aby nie zalała posadzki.
Średniowieczne relikty otoczono betonem
Inżynier i Archeolog są zgodni, że podziemie miało sklepienie z cegieł – żagielkowe? ostrołukowe? - czego dowodzi tzw. zasypka w miejscu tzw. pachwiny, gdy cegły z pionu przechodzą w łuk. Część najlepszych cegieł po zniszczeniu dawnego ratusza została ponownie użyta do zbudowania ratusza na początku XIX w., który widać współcześnie z wieżą, zegarem i dodaną kopułą. Przypomnijmy, że renowacji rozsypującej się XIX-wiecznej budowli z wieżą dokonała też Firma ROKZ z Łomży, znajdując starsze cegły średniowieczne. Inżynier cieszy się, że zachowała się ceglana posadzka „w dość niezłym stanie”, którą trochę uzupełniono materiałami z terenu wykopalisk. Żmudna praca to odsalanie cegieł i utrwalanie ich, bo wilgotność murów sięgała od 11% do 18%. Wokoło wzdłuż ścian powstaje wentylacja wyciągowo-nawiewowa, aby mogło krążyć powietrze. Dodatkowo mury poddane konserwacji są z 4 stron otoczone przesłoną z betonu, jak w szkatułce, z wyprowadzeniem niewyeksponowanej części zabytkowych fundamentów kamiennych. Całość ma zostać przykryta szkłem hartowanym na konstrukcji ze stali nierdzewnej. Będzie można na taflę ponad lochem wejść - ale nie jeździć rowerem, wrotkami, hulajnogą, by nie niszczyć szyby z wzorem antypoślizgowym.
Szczęśliwie nie zasypali nam studni
Zdaniem Pana Bienia, w Hali Kultury można pokazać znaleziska ceramiczne: fragmenty garnków, talerzy, mis glinianych, naczyń szklanych, kafli. Do wyboru jest mnóstwo monet, ozdób, nabojów i łusek z różnych wojen. Proponuje wykonać model w 3D / w technice modelarskiej / plastycznej, co pozwoli przybliżyć wygląd średniowiecznej, najstarszej części Łomży. Wymurowaną wizualizację odzyskała w realu dobrze zachowana studnia z cegieł, wcześniej pod powierzchnią Starego Rynku, prawie na wprost głównego wejścia hali. Ma średnicę około 2 metrów, jest głęboka na „ileś więcej metrów”, z wierzchu jest zabezpieczona ozdobną kratą (nie w moim guście) i będzie iluminowana.
Mirosław R. Derewońko
sms red. 696 145 146
Remont Starego Rynku znowu odwleczony
Może chociaż studni na Starym Rynku nie zasypią...
Szansa na mur ratusza z XVI w. i drzewa na Starym Rynku...?
Nowoczesny ratusz z cegły w XVI-wiecznej Łomży
Studnia życia i ruiny ratusza w kwiatach na Starym Rynku
