Jak nowa! Neogotycka brama z 1879 roku po remoncie
Po trzech miesiącach zakończył się remont okazałej, neogotyckiej bramy głównej z 1879 r. Na stary cmentarz w Łomży wchodzi się przez zabytek, czekający na skrzydła i furtki. Prace konserwatorów, budowlańców i rzemieślników kosztują około 280 tysięcy zł. Parafia pw. św. Michała Archanioła, administrująca 220-letnią nekropolią, dostała dofinansowania po 50 tys. zł z Urzędu Miejskiego w Łomży i Urzędu Marszałkowskiego w Białymstoku. 60 tysięcy zł na zrefinansowanie gruntownego remontu obiecał też Podlaski Konserwator Zabytków. Za trzy tygodnie Dzień Wszystkich Świętych.
Remont neogotyckiej bramy głównej starego cmentarza w Łomży wymagał ekspertyzy technicznej, wykonanej przez inż. Andrzeja Wszeborowskiego, którego firma przywróciła kondycję budowlaną i estetyczny blask bramie, prowadzącej z ulicy Mikołaja Kopernika do alei głównej (przedłużeniem której jest aleja po drugiej stronie drogi, w kierunku skweru i bloku przy Placu Niepodległości). Dziś mało kto wie, choć niektórzy pamiętają, że stary cmentarz jest zespołem cmentarzy wyznaniowych.
- Wyremontowana brama powstała pod koniec XIX w. na terenie, który dołączono do najstarszej części cmentarza z grobami ewangelickimi i prawosławnymi - opowiada ksiądz proboszcz Marian Mieczkowski z parafii katedralnej. Zabytkowa nekropolia z 1801 r. ma dwie bramy: przy ulicy niżej znajduje się brama boczna, neoromańska, którą wchodzi się na dawny cmentarz ewangelicki. Firma inż. Wszeborowskiego około 10 lat temu także uratowała ją przed dosłownym upadkiem. Kapucyn prof. Aleksander Gongol (1917-1999) zwał je "Bramami Triumfalnym" do "Królestwa Śmierci". - Gotyk i neogotyk nie występowały w prawosławiu, dlatego nowe kościoły na początku XX wieku były budowane również w tym stylu, aby uniemożliwić ich ewentualną przebudowę na kopuły jak w cerkwiach. Widać to w okazałym stylu wyniosłych świątyń z cegły, np. w Sokołach i Warszawie.
Zabytkowe mury na stopach
Wzmocnienia wymagała cała 142-letnia budowla. Jej mury nadkruszyła woda, ponieważ przez lata podnoszono poziom gruntu, przy okazji prac naprawczych jezdni i chodników, co spowodowało, że brama znajdowała się coraz niżej. Jej fundamenty wzmocniono dwiema stopami żelbetowymi, które spajają 2 filary środkowe z furtami bocznymi. Podziwiający zabytek mogą nie dostrzec, że budowla jest wychylona w kierunku cmentarza, dlatego że była wykonana w przekroju zbieżnym, więc jest szersza na dole o 17 cm niż na górze. Inż. Wszeborowski zrezygnował z fosy powietrznej, mającej chronić mury przed nasiąkaniem wodą i rozsadzaniem przez lód. Zamiast kopania fosy, robotnicy obniżyli nawierzchnię i bruk przed brama o 33 cm na powierzchni ok. 170 metrów kwadratowych. Celem tego zabiegu było wydobycie na wierzch cegły, bo przecież nie można było unieść zabytku o 33 cm powyżej bruku sprzed remontu. Niewiedzący o tym przechodnie mogą obniżki nie dostrzec. Inżynierowi chodziło o to, aby porowaty, kapilarny materiał cegły z gliny nie przyjmował wilgoci.
Kiedy w lipcu 2021 zaczynano remont, widać było, że wcześniej bramę kilka razy naprawiano, np. kładąc na zmianę tynki wapienne, cementowe, cementowo-wapienne i wapienno-cementowe. Jak tłumaczył nam Inżynier, chciano ratować ceglaną substancję przed niszczącym działaniem wody: w mokrym murze lód rozsadzał spoiny i cegły, słońce wypiekało na glinie odciski, kruszyły się tynki i cegły. W celu ujednolicenia powierzchni położono z gipsu warstwę "wzmacniająco-maskującą", ale dało to odwrotny skutek: gips popękał, warstwy z innych materiałów słabo się trzymały i zniszczyły ocalałe tynki, ale ich część po remoncie zachowano, zgodnie z zaleceniami konserwatora zabytków.
Strzelanie do krzyża Chrystusa
Prace renowacyjne doprowadziły do niespodziewanego odkrycia na szczycie zabytkowej bramy z 1879 r. Metalowy krzyż ma w centrum blaszkę o średnicy około 10 cm, w której kule przebiły trzy postrzeliny. Dwie postrzeliny znajdują się na ramionach krzyża. Siła wystrzałów, prawdopodobnie z karabinu długolufowego, była tak duża, że wygięła masywne i bezradne ramiona krzyża z metalu...
Mirosław R. Derewońko
tel. red. 696 145 146
Brama główna starego cmentarza w remoncie
Po murze cmentarnym z głazów ostały się tylko głazy
Rozpoczął się remont zabytkowej bramy łomżyńskiego cmentarza
