Renowacja cmentarzy żołnierzy z I wojny światowej
Przy drodze z Łomży do Ostrołęki, w pobliżu Chojnów Młodych, rośnie lasek sosnowy. Podróżujący trasą DK 61 mogą dostrzec wyniosły obelisk z głazów ciosanych, nie wiedząc, że znajduje się on w środku cmentarza 205 żołnierzy armii niemieckiej z I wojny światowej. Na większości cmentarzy z tego okresu stały proste drewniane krzyże. - Cmentarz w Chojnach jest unikatowy w województwie podlaskim i Polsce północno-wschodniej – mówi dr Małgorzata Karczewska, archeolog z Ośrodka Badań Europy Środkowo-Wschodniej. Na 167 blokach z granitu widnieją nazwiska - także polskie.
Cmentarz znajduje się niedaleko, około 40 merów od drogi, zajmując prostokąt o wymiarach około 28 metrów na 30 metrów. Wypełnia go pięć pól grobowych, na których rzędami znajdują się groby żołnierzy armii niemieckiej sprzed ponad 105 lat. Wrażenie unikatowości potęgują kamienne bloki o rozmiarach ok. pół metra na pół metra i tyleż wysokie. Czołowa powierzchnia jest obrobiona, tak że na niej widnieje wykuty krzyż żelazny, w środku którego jest inskrypcja z nazwiskiem żołnierza, zazwyczaj z przynależnością do oddziału, np. 249 rezerwowy pułk piechoty lub 77 pułk landwehra. Polegli na polu bitwy około 1915 r., pogrzebano ich na cmentarzach polowych, a trwałe cmentarze zaczęto budować w 1917 r. Zadanie grupy z Ośrodka Badań Europy Środkowo-Wschodniej polega na odnowieniu nagrobków: są czyszczone, a wykute w granicie litery pokryte czarna farbą. Widać zarysy grobów ziemnych, których kontury są poprawiane. Niskie temperatury spowodowały, że na razie zaprzestano prac, z nadzieją rychłego powrotu, żeby jeszcze w grudniu móc uwieńczyć dzieło.
„W której armii służył dziadek na I wojnie światowej?”
- Kiedy w 1914 r. wybuchła I wojna światowa, Polska była pod zaborami, nie było granic kraju na mapie Europy, ale byli Polacy – wyjaśnia dr Małgorzata Karczewska, kierująca założonym w 2006 r. Ośrodkiem Badań Europy Środkowo-Wschodniej. Na cmentarzu w Chojnach kolo Łomży mają miejsce ostatniego spoczynku, np. Macijewski, Kalinka, Wojtasek. Być może, nazwiska zapisane zostały ze słuchu przez niemówiących po polsku kamieniarzy, stąd ewentualne błędy. Działacze z Ośrodka prowadzą poszukiwania w wykazach poległych żołnierzy i w archiwach, aby przywrócić im imiona i pełniejszą tożsamość. Służy temu przedsięwzięciu profil na fb: Dziedzictwo Wielkiej Wojny.
- Śmierć zrównuje wszystkich... – przypomina dr. Karczewska. - Pod zaborami Polacy byli przecież wcielani do armii niemieckiej, rosyjskiej albo austriackiej. Odwiedzają nas mieszkańcy, ciekawi prac renowacyjnych. Pojawia się wtedy dyżurne pytanie: a w której armii służył Pani, Pana dziadek na I wojnie światowej? Całe województwo podlaskie i mazowieckie są usiane cmentarzami żołnierzy armii niemieckiej sprzed stulecia, o czym wiedzą mieszkańcy, lecz brak dokumentacji. Po drugiej stronie drogi znajduje się w zaroślach cmentarz żołnierzy z armii carskiej z zarysami mogił.
Ośrodek prowadzi też prace porządkowe na cmentarzu we wsi Gać, gdzie pozostały zarysy grobów ziemnych, trzeba dostawić ogrodzenie do 2 masywnych słupów z żelaznymi krzyżami na szczycie. Z noty na profilu Ośrodka wiemy, że w Gać - Sokola Łąka na cmentarzu wojennym, uznawanym za tak zwany niemiecki, spoczywa 39 żołnierzy armii niemieckiej i 11 żołnierzy armii rosyjskiej. Nota głosi, że widoczne są trzy mogiły zbiorowe (zapewne żołnierzy carskich) oraz dwa pola grobowe z mogiłami w przewadze jednostkowymi, w których pochowano poległych z armii niemieckiej.
„Nie wszyscy Polacy mają polsko brzmiące nazwisko”
- Umarłych pogrzebać to wymóg wiary chrześcijańskiej, a szacunek dla poległych, którzy zginęli na wojnie, to wymóg kultury – podsumowuje Cezary Zborowski, zastępca wójta Gminy Łomża. - My w naszej Gminie chcemy dbać o cmentarze, również z okresu I wojny światowej. Pozyskaliśmy na ten cel renowacji środki z Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego w wysokości dotacji 43 tys. 520 zł. Warto pamiętać, że nie wszyscy Polacy, jak i dzisiaj, mają polsko brzmiące nazwisko. W ubiegłym roku firma inż. Andrzeja Wszeborowskiego odnawiała cmentarz w Sierzputach Młodych.
Mirosław R. Derewońko
tel. red. 696 145 146
