70 lat i teraźniejszość łomżyńskiego archiwum - ::4lomza.pl:: Regionalny Portal

W jubileuszowym roku łomżyńskie archiwum czekają zmiany: remont elewacji i dachu przywróci mu dawny blask, a po blisko 30 latach pracy, w tym 12 na kierowniczym stanowisku, odchodzi na emeryturę Danuta Bzura, z powodzeniem kontynuująca to, co 70 lat temu zapoczątkowała Donata Godlewska. 

Powiatowe Archiwum Państwowe w Łomży, podlegające Archiwum Akt Nowych w Warszawie, zostało powołane na mocy zarządzenia naczelnego dyrektora Archiwów Państwowych z dnia 28 lipca 1952 roku. Jednak przymiarki do stworzenia w Łomży placówki tego typu, w której pierwsze archiwum powstało jeszcze w roku 1825, musiały być prowadzone już wcześniej, skoro w dokumentach odnalezionych przez Danutę Bzurę widnieje informacja, że Helena Jakowicka (1916-2002) już 10 czerwca 1952 podpisała, obowiązującą od 20 czerwca, umowę o pracę.

– O pani Jakowickiej dowiedziałam się po raz pierwszy 20 lat temu, kiedy na studiach podyplomowych pisałam pracę na temat archiwów istniejących kiedyś w Łomży – mówi Danuta Bzura. – I w którejś z publikacji pani Godlewskiej, albo w naszych materiałach, które zostały już przekazane do archiwum zakładowego w Białymstoku, natknęłam się na informację, że pierwszym kierownikiem była Helena Jakowicka. Wszyscy kojarzymy archiwum z Donatą Godlewską, ale okazuje się, że nie była pierwsza, tylko pani Jakowicka chociaż pracowała bardzo krótko. Teraz, przygotowując wystawę na 70-lecie naszej placówki, postanowiłam zgłębić temat. Mówią, że jest to zboczenie zawodowe, ale ja bardziej wierzę dokumentom (śmiech), dlatego podawane w internecie informacje o Helenie Jakowickiej trzeba jeszcze zweryfikować. Bardzo chciałabym dowiedzieć się o niej czegoś więcej, aby mieć pewne informacje. Niestety w tych aktach, które są w Archiwum Akt Nowych, są tylko suche fakty, raptem trzy kartki, nie ma nawet adresu zamieszkania czy fotografii; w naszych zasobach też nic nie ma. Udało mi się dotrzeć do tych materiałów dzięki życzliwości pracowników Archiwum, bo były w zasobach instytucji, nie tych ogólnych. Będę jednak dalej zgłębiać ten temat, bo jest on bardzo interesujący.

Archiwum początkowo mieściło się suterenie o powierzchni 50m² w siedzibie Narodowego Banku Polskiego przy ul. Dwornej 14 (wtedy Stalina), była ona jednak zbyt ciasna i pozbawiona światła dziennego. Dlatego pełniąca od  1 października 1952 roku funkcję kierownika Donata Godlewska (1925-2017) zdołała w roku 1955, kiedy łomżyńska placówka podlegała już Wojewódzkiemu Archiwum Państwowemu w Białymstoku, uzyskać nowy lokal. Po dwóch latach archiwum zostało przeniesione do budynku-pozostałości dawnego kompleksu więziennego o powierzchni 220m² przy ulicy Świerczewskiego 36  (obecnie al. Legionów 36), w którym mieści się do dziś. Pod kierunkiem Donaty Godlewskiej, pracującej do 31 grudnia 1983 roku, łomżyńskie archiwum stało się wiodącą placówką nie tylko na szczeblu lokalnym, w latach 1975-1998 funkcjonując jako Wojewódzkie Archiwum Państwowe w Białymstoku Oddział w Łomży. 

– Pierwszy raz zetknęłam się z panią Godlewską bardzo dawno temu – wspomina Danuta Bzura. – Po ukończeniu szkoły średniej krótko pracowałam w urzędzie Miasta i Gminy w Jedwabnem i jako początkującemu pracownikowi wlepiono mi archiwum zakładowe. Dlatego przyjeżdżałam na jakieś przeszkolenie do pani Godlewskiej – wspominam ją jako bardzo sympatyczną, niezwykle kompetentną i bardzo zaangażowaną w swoją pracę osobę. Kiedy zaczęłam pracować w archiwum w 1993 roku to pani Godlewska była już na emeryturze, ale później też miałam z nią kontakt. A do archiwum trafiłam w sumie trochę przypadkowo. Historia interesowała mnie zawsze, ale śmieję się, że nie studiowałam jej przez Koreańską Republikę Ludowo-Demokratyczną, bo zdając na maturze historię jako przedmiot dodatkowy dostałam na egzaminie ustnym pytanie jak ta republika powstała... i zbaraniałam, mimo tego, że byłam piątkową uczennicą. Bardzo mnie to zniechęciło do historii, ukończyłam pedagogikę kulturalno-oświatową i pracowałam w Wojewódzkim Domu Kultury. W roku 1990, jak wiele osób tutaj, zwolniłam się i pojechałam do Stanów, a po powrocie szukałam pracy. Dostałam propozycję pracy w archiwum, było to więc dla mnie coś ciekawego.

Kierownikiem Wojewódzkiego Archiwum Państwowego w Białymstoku Oddział w Łomży był wówczas Leszek Kocoń, następca krótko sprawującego tę funcję w okresie od 1 lutego 1984 do 30 kwietnia 1985 Andrzeja Skrodzkiego. Od 1 kwietnia 2010 roku kierownikiem łomżyńskiego Oddziału jest Danuta Bzura, absolwentka Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Olsztynie oraz Podyplomowego Studium Archiwistyki Uniwesytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. 

– Zaczynałam od stanowiska archiwisty, bo miałam co prawda studia magisterskie, ale nie kierunkowe – opowiada Danuta Bzura. – Później skończyłam studia podyplomowe w Toruniu, historię z archiwistyką, a kiedy mój poprzednik postanowił zmienić pracę i miejsce zamieszkania, bo chciał wrócić w swoje rodzinne strony na Dolny Śląsk, dyrekcja uznała, że będę dobrą kandydatką na to stanowisko. Nasza podstawowa rola to gromadzenie, opracowywanie i udostępnianie zasobów oraz nadzór nad instytucjami, wytwarzającymi narodowy zasób archiwalny. 

Często ogranicza się ona do pracy typowo urzędniczej, bo jest dużo interesantów, staramy się też jednak prowadzić inne działania, organizować wystawy czy przygotowywać różne wydawnictwa.

Było to możliwe również dzięki temu, że na przełomie wieków placówka otrzymała pierwsze komputery i czytniki mikrofilmów oraz dostęp do internetu, za czym poszła digitalizacja zbiorów i możliwość dostępu do nich nie tylko mieszkańców Łomży i regionu. Archiwum Państwowe w Białymstoku Oddział w Łomży aktywnie działa też na polu promocji lokalnej historii, czynnie uczestnicząc w kolejnych edycjach Nocy Muzeów, współpracując z Muzeum Północno-Mazowieckim oraz placówkami Miejskiej Biblioteki Publicznej oraz przygotowując różne wydawnictwa i wystawy, choćby „Łomża w dokumencie archiwalnym” czy „600 lat miasta Łomży w dokumencie archiwalnym”.

Jak podaje Danuta Bzura zasoby archiwum na dzień 28 lipca tego roku to 841 zespołów archiwalnych w ilości 182 587 jednostek archiwalnych o łącznym rozmiarze 1 386,86 metra bieżącego akt, w tym licznych z XVII-XIX wieku. Teraz, po ponad 12 latach kierowania placówką, ta niestrudzona badaczka lokalnej historii i godna następczyni Donaty Godlewskiej, przechodzi na zasłużoną emeryturę. – Nikt mnie na tę emeryturę nie wysyła, sama chcę już trochę odpocząć, bo mam już wiek emerytalny, trochę na tej emeryturze też trzeba pożyć – wyjaśnia Danuta Bzura.

– Są młodzi, wykształceni ludzie, z pasją i chęcią do pracy, na pewno ktoś się na moje miejsce znajdzie, chociaż w tej pracy doświadczenie jest szczególnie ważne, a i trzeba znać się na dużej ilości przepisów typowo administracyjnych, choćby dotyczących wydawania poświadczonych kopii dokumentów. Nie wiem co prawda jeszcze czym zajmę się na emeryturze, nawet żartuję, że nic nie będę robiła, ale na pewno nie zrezygnuję z historii, bo ona zawsze mnie interesowała, szczególnie regionalna, o której prawie się nie mówiło ani jej nie uczono. Cieszę się, że w archiwum wciąż wiele się dzieje: pozwolenie na budowę już mamy, trwa wyłanianie wykonawcy i liczymy, że na wrzesień-październik uda się skończyć przynajmniej dach. To wszystko trwa, bo są odpowiednie procedury, nasz obiekt jest przecież wpisany do rejestru zabytków, są potrzebne różne opinie. Pojawi się też na ścianie archiwum przy wejściu tablica upamiętniająca Donatę Godlewską, bo w listopadzie będziemy obchodzić piątą rocznicę jej śmierci. To inicjatywa Sławomira Zgrzywy i Towarzystwa Przyjaciół Ziemi Łomżyńskiej – uważam, że taka tablica pani Godlewskiej, szczególnie w miejscu, któremu poświęciła tyle lat tak owocnej pracy, należy się jak mało komu. Jej najważniejsze prace powstały przecież w okresie, kiedy była kierownikiem archiwum, a wymagało to w tamtym czasie znacznie większego wysiłku niż w dobie internetu, kiedy możliwości informacyjne są zupełnie inne – musiała pracowicie wyszukiwać kolejne dokumenty, dzwonić, pisać, albo i jechać do Warszawy czy na drugi koniec Polski, żeby się z czymś zapoznać. 

Wojciech Chamryk

Zdjęcia: Archiwum Państwowe w Białymstoku Oddział w Łomży, Marek Maliszewski