Wybuchy bomb i strzały karabinów w Nowogrodzie
80 lat temu wybuchła wojna. Lato w Polsce było wówczas upalne, jak teraz, a Narew równie płytka z powodu suszy. Tylko że wtedy drewniany most w Nowogrodzie był dużo niższy, a na odcinku od Szablaka do hotelu w dwóch liniach obrony znajdowały się 23 schrony bojowe, popularnie zwane bunkrami. Zbudowano je w ostatniej chwili przed wojną z Niemcami. Od 8. do 10. września 1939 r. broniło tam miasta i odcinka na brzegu Narwi ok. tysiąca polskich żołnierzy z kompanii 33. Pułku Piechoty przeciwko ok. 4 tysiącom wrogów z niemieckiej 21. Dywizji Piechoty. Przy bunkrze koło mostu w Nowogrodzie odbyła się w niedzielę 14. raz rekonstrukcja bohaterskiej walki o wolność.
Na skarpie za pomnikiem czołgiem, na drodze do Hotelu Kurpia Arte i łagodnym wzniesieniu nad brzegiem Narwi usiadło lub stanęło ok. półtora tysiąca widzów: od dzieci w wózeczkach po starców o laseczkach. 10-letni Patryk Jakimowicz z Łomży do tej pory zwiedzał z tatą muzea, rekonstrukcję wydarzeń zobaczy na świeżym powietrzu po raz pierwszy. Miesiąc temu widział ten schron bojowy podczas rodzinnej wycieczki. Chciał zobaczyć to miejsce na własne oczy: z ludźmi w mundurach, z okrzykami rozkazów wydawanych po polsku i niemiecku, wybuchami bomb i strzałami karabinów. Chciał ujrzeć oczami wyobraźni i z wiedzą z historii, jak bohaterowie walczą i idą na pewną śmierć.
Z każdą minutą potężnieje nawałnica wybuchów
Przy schronie bojowym rekonstruktorzy przedstawiali scenki z codziennego życia tuż przed wojną: drewniane palisady wokół miejsca budowy bunkra osłaniają szczegóły konstrukcji przed szpiegami, wścibskimi, a w razie przyłapania - rozstrzeliwanymi. Kobiety ze wsi na metalowych tarach piorą w balii ubrania, rozmawiają i obierają kartofle na obiad, gdy dzieci bawią się piłkami, grają w palanta. Wojskowe patrole rozchodzą się po spokojnej okolicy, obserwując wysoką, ciemnozieloną ścianę lasu po drugiej stronie rzeki. Wpatrują się w milczącą, szeroką wstęgę brunatnej Narwi z podłużną łachą jasnego piasku pośrodku leniwego nurtu. W sielankowy, błogi spokój lata wdziera się nagle wybuch: niespodziewany, budzący grozę i płacz dzieci z wózeczków, wyrywając pod niebo kawały suchej na popiół ziemi przy schronie. Z każdą minutą inscenizacji potężnieje nawałnica wybuchów w różnych miejscach urokliwej nadbrzeżnej skarpy. Niemcy przypuszczają kolejne szturmy z wielu stron, obrońcy odpowiadają strzałami z linii okopów i otworów strzelniczych oblężonego bunkra. W pewnym momencie wrogowie ze szczytu budowli zaczynają akcję opuszczania na linie ładunku w kierunku okienka i odpalają ładunek. Potem sięgają do kolejnych otworów i detonują, po czym inni skradają się z workami słomy czy siana, zatykając nimi otwory. Podstawiają drągi z zewnątrz pod worki: żeby ogień w środku strawił mundury i liznął ciała obrońców, żeby gorącz odebrała im wiarę w zwycięstwo i chęć do życia, żeby dym zdusił ostanie słowa i resztki nadziei dla Ojczyzny...
Ofiara krwi polskiego żołnierza na ołtarzu Ojczyzny
- To nasza historia, nasze codzienne życie, tyle że 80 lat temu – dzieli się refleksjami Marek Olbryś, członek zarządu Urzędu Marszałkowskiego w Białymstoku, który przyglądał się rekonstrukcji ze wzgórka pod drzewami w towarzystwie posłów PiS: Bernadety Krynickiej i Lecha Kołakowskiego. - Współczesne pokolenia Polaków powinny pamiętać teraz i na przyszłość, że naszej wolności nikt nie dał nam za darmo. Każdy mieszkaniec Nowogrodu czy Łomży ma prawo, jak każdy obywatel Rzeczpospolitej, zajmować się minionymi dziejami, w zależności od osobistego zainteresowania i zaangażowania. Trawestuję myśl starożytną: jestem Polakiem i nic co polskie nie jest mi obce. My, jako władze samorządowe, powinniśmy pomagać wolontariuszom, którzy kochają historię, mając ogromny szacunek dla poświęcenia przez polskich żołnierza w '39 ofiary krwi na ołtarzu Ojczyzny.
Od 14 lat organizatorem inscenizacji w terenie scen z obrony Nowogrodu jest Grupa Rekonstrukcji Historycznej Narew, której członkowie: historyk Michał Kaczyński i weterynarz Artur Rafałowski w mundurach komentowali oglądane przez widzów epizody. Uczestnikiem w ważnej roli dowódcy oddziałów niemieckich był 20-letni Bartosz Rafałowski, przygotowujący się do zawodowej służby wojskowej, dla którego jest to 11. rekonstrukcja. Urząd Marszałkowski przekazał na przygotowania 15 tysięc zł. Marszałek Marek Olbryś mówił do mikrofonu, że „zbieramy się, aby uczcić naszych bohaterów: garstkę ludzi, którzy przegrali tę bitwę. Szanujemy i wspominamy ich dokonania...” Ale bitwa o Nowogród miała również podczas kilkudziesięciu prób sforsowania przez Niemców rzeki w 1939 epizody zwycięskie: wrogowie musieli się wycofać na drugi brzeg przed bohaterską garstką. W ich role wcieliło się około 50 rekonstruktorów z całej Polski. Słoneczna niedziela w 80. rocznicę wybuchu II wojny światowej miała także wydarzenie z innej epoki XX w.: poświęcenie w południe Pomnika Młodym Bohaterom przy skrzyżowaniu Miastkowskiej z Poległych, walczącym w 1920 r. Burmistrz Grzegorz Palka informował, że odrestaurowanie całości monumentu kosztowało 270 tys. zł., w tym 185 tys. zł dofinansowania Urzędu Marszałkowskiego. Za tydzień obchody '39 w Wiźnie.
Mirosław R. Derewońko
