Zwycięzca śmierci, piekła i szatana w Łomży
Wielki Tydzień zawiera Triduum Paschalne: Męki, Śmierci i Zmartwychwstania Chrystusa. Mistrz miał zapewne 33 lata w chwili śmierci krzyżowej, lecz dopiero ponad 300 lat później można było w Jerozolimie budować kościół Grobu Pańskiego. W IV w. przybywali tam pielgrzymi, chcący być w świętym tygodniu (Semana Santa, Holy Week) w świętym miejscu. Grób Pański z Europy początki ma, mniej więcej, między 8 a 10 wiekiem, ale jeszcze nie w znanej nam postaci, jak na zdjęciach z łomżyńskich kościołów - w średniowieczu składano pod kamienną płytą krzyż lub hostię. W Polsce tradycję dekoracji Grobów Pańskich upowszechniał Zakon Bożogrobców, tak że w XVI w. miały te elementy, jakie widać dziś: leżącą figurę Chrystusa w grocie skalnej z górującą złotą monstrancją.
Cechą charakterystyczną Grobów Pańskich w łomżyńskich świątyniach są piękne kwiaty, świeże, wielobarwne, rozwinięte i efektowne. Razem z soczystą zielenią młodych zbóż jak kobierce traw - czasami imitowane przez sztuczne chodniki - są elementem dodającym martwym murom energii i urody żywej natury. To nie tylko element estetyczny, ale i symboliczny, wyrażający oczekiwanie w czas wiosenny na "przebudzenie" Chrystusa - tak jak przebudziła się przyroda z woli odwiecznego Boga, Kreatora i Artysty, np. w "Hymnie" Jana Kochanowskiego (z około 1558 - 1562 r.):
"Tobie k woli rozliczne kwiatki Wiosna rodzi, Tobie k woli w kłosianym wieńcu Lato chodzi, Wino Jesień i jabłka rozmaite dawa, Potym do gotowego gnuśna Zima wstawa".
Okazałe i rozliczne kwiaty z zielenią wyrażają przy Grobach również wdzięczność za ofiarę życia Mistrza i radość z mającego nastąpić udowodnienia Jego zwycięstwa nad "śmiercią, piekłem i szatanem". Zwycięzca z przywołanej pieśni z 1837 r. sprawia, że "Niebios zamkniętych jest otwarta brama Synom Adama. Alleluja!" Dostojne słowa i muzyka to, możliwe, dzieło księdza Michała Marcina Mioduszewskiego.
Białe obłoki jak białe róże
W kościele św. Brunona w Łomży centralną przestrzenią Grobu Pańskiego na wprost są otwarte jak białe obłoki niebiosa, pozbawione dosłowności błękitu. Mają formę otworu jak w migawce aparatu, dzięki czemu widzimy kilkadziesiąt twarzy złotowłosych dziewcząt, o anielskiej urodzie i zapewne anielskich głosach w tymczasem niemym chórze, aby nie zbudzić Umęczonego, Ukrzyżowanego i Zbawiającego ludzkość Zwycięzcy. Poziomą Grotę Jezusa z odsuniętą płytą otaczają poniżej bratki, tulipany i feeria kwiatów. Scena ziemska i niebiańska zostały umieszczone w prawej nawie górnego kościoła, inaczej niż w kościele Matki Boskiej Częstochowskiej, gdzie Grób jest pod głównym ołtarzem w nawie głównej. Efekt niewysłowionej wdzięczności grzesznych ludzi za ofiarę Niewinnego uzyskano dużym jak drzewo naręczem kilkudziesięciu białych róż w zieleni, wypełniających przestrzeń nad grotą, przy której wyrosło dziesiątki innych białych kwiatów.
Po drugiej stronie Tajemnicy
Inny pomysł mieli twórcy Grobu Pańskiego w Bożym Ciele. Tak jak Polska jest biało-czerwona, tak rzeczywistość losów stworzenia ziemskiego i dziejów zbawienia wiecznego ukazana jest w postaci pionowej kurtyny: po lewej stronie zimny granat nocy snu ze "śpiącym" Chrystusem u podstawy, a po prawej biel, czystość, niewinność życia, zgodnie z ideałami wyrażonymi Ciałem w monstrancji. To nawiązanie do ostatniej wieczerzy z Uczniami, żeby wiedzieli, co mają czynić na Jego pamiątkę - żyć zgodnie z Dekalogiem, przykazaniami Miłości i 8 błogosławieństw. Symbolicznym zabiegiem stała się przestrzeń pozioma, wypełniona wieloma kwadratami luster i świec: w lustrach można się przejrzeć, aby uświadomić sobie, jak słaby i chybotliwy jest płomyk żywota na fragmencie szklanej tafli tej strony istnienia. Po tej stronie leży martwy On. Po drugiej stronie Tajemnicy jest żywy On.
Z Ziemi Świętej nad Narew
W Katedrze jak na filmie panoramicznym ukazana została Ziemia, okruszek skalny w Himalajach Kosmosu. Na globie - jak na Golgocie - trzy krzyże. Niżej na tle bieli czystego serca - monstrancja, a jeszcze niżej otchłań w czeluści planety z Zastygłym w oczekiwaniu na cud zmartwychwstania...
U Kapucynów skromniej i prościej, ale też wymownie: nad grobem z Chrystusem opoka - drzewo Krzyża z wpisanym weń boskim blaskiem monstrancji... W kościele Krzyża Św. zbudowano rodzaj krypty z kilkoma łukami u góry, filarami oraz lampami ozdobnymi, przypominającymi wnętrze Bazyliki Grobu Pańskiego. Wygląda to tak, jakby Chrystus z Jerozolimy jednocześnie mógł czekać po prawie 2 tysiącach lat na dziejowe wydarzenie tu w Łomży. Plastyczna klamra, uniwersalizująca cel zbawczej misji Mistrza, niesie przesłanie humanistyczne przez kontynenty i epoki. Od osiołka z Nauczycielem, witanym w Jerozolimie jak król przez Żydów, do rakiety na Księżyc i sondy Marsa. Napis błagalny: "Przywróć Nam Wiarę, Nadzieję i Miłość" to antidotum na 7 grzechów głównych, jakie otoczyły w grocie w ołtarzu głównym Chrystusa w Kościele św. Andrzeja Boboli. Zbawiciel od ponad 603 lat cierpliwie czeka w mieście nad Narwią, aż łomżynianki i łomżyniacy poskromią swoją pychę, chciwość, nieczystość, zazdrość, nieumiarkowanie w jedzeniu i piciu, gniew, lenistwo.
Mirosław R. Derewońko
