Dlaczego Łomża ma most "Hubala", a nie Szembeka?
"Zima ziemię grudzi dla zwierząt i ludzi" - mówi przysłowie ludowe, ale nic nie zgrudziła na święta w grudniu i na sylwestra w styczniu. Mrozów i śniegów jak na lekarstwo, tylko deszcze jak jesienią, więc tym chętniej powracamy do słonecznego lata. Pretekstem jest opowieść o powrocie na polankę w Lasku Jednaczewskim Stacha Konwy, legendarnego bohatera Kurpiów z początku XVIII wieku. Dużo zdjęć z przygotowywania dębowej, ważącej około 3 i pół tony "barci" pokazują "Wiadomości Łomżyńskie" w najnowszym numerze 64 (104). Na 48 stronach zaroiło się od ciekawych tematów.
Aż sześć stron "Wiadomości Łomżyńskich" redaktor naczelny Wawrzyniec Kłosiński oddał pracom przy stworzeniu nowej bryły pomnika Stacha Konwy, jaką we wrześniu 2020 ustawiono w miejscu pomnika z 1922 r. Naturalne, że przypomina to postać inicjatora, projektanta tamtego monumentu w formie kapliczki - niestrudzonego badacza folkloru Kurpiów Adama Chętnika (1895 - 1967). Kilka słów o pomniku Konwy, historii i nowej wersji, napisał również Józef Babiel. Jako dziecko lubił do Lasku wyprawy piesze i rowerowe Groblą Jednaczewską, żeby zobaczyć choć kamienny postument z kolegami. Z jego wspomnienia poznamy historię aż czterech pomników Konwy na jednej polanie.
O Syberii, wojnie i polityce
Do niedawna tragiczne losy kilku tysięcy rodzin, wywiezionych z Łomży i Ziemi Łomżyńskiej do Rosji i Kazachstanu, na nieludzką ziemią i Syberię, przypominał Pomnik Zesłańców Sybiru. Stoi on postrzępiony jak zszarpane tory kolejowe obok Sanktuarium Miłosierdzia Bożego. 17. września do niego dołączyła czarna tablica w szczycie budynku hali targowej, przy torach peronu, skąd w 1940 r. i 1941 r. wagony bydlęce wiozły ludzi na wschód. Jedni stamtąd nie wracali, inni tam się rodzili...
Dlaczego w Łomży jest most "Hubala" przez Narew...? Zagadkę wyjaśnia Przemysław Karwowski, który proponował Majora jako patrona 26. września 1999 r., podczas uroczystości otwarcia nowego mostu w miejscu zniszczonego w czasie II wojny światowej mostu żelaznego. W "Wiadomościach" malarz pisze, że major Henryk Dobrzański 26. września 1939 przebił się przez Łomżę z około 200-osobowym oddziałem żołnierzy na koniach. A jakim fortelem przechytrzył wartujących Niemców?
"Twierdzę, że Ziemia Łomżyńska nie miała wybitniejszego polityka i posła, a mało kto dzisiaj o nim pamięta" - o kim myśli historyk prof. Adam Cz. Dobroński? Lekarza z Łomży i posła z Ziemi Łomżyńskiej Jana Harusewicza (1863-1929), który do tajnej Ligi Polskiej wprowadził przyszłego przywódcę Narodowej Demokracji Romana Dmowskiego. Kim był Janek w czasach młodości, gdy jako uczeń gimnazjum męskiego uczył się w gmachu dawnego kolegium jezuickiego i pijarskiego?
Kasa niewidka i zapachy dzieciństwa
O pomniku dobrych chęci i słomianego zapału opowiedział dr Jerzy Jastrzębski z Muzeum. I wcale nie chodzi o pomnik Naczelnika Tadeusza Kościuszki, w miejscu głazu pamiątkowego na rondzie, lecz o dzieło planowane od października 1920. Ks. Kazimierz Lutosławski zaproponował w hołdzie Obrońcom Łomży 1920 pomnik, na który zbierano pieniądze jeszcze do 1939 r. Artykuł czytałem z zapartym tchem jak entuzjastyczną, patriotyczną historię szpiegowsko-kryminalną. Ale gdzie kasa?!
Historia to tło: wielkie pole gier dla umysłu i igraszek serca, które z czasem okazują się trzęsieniem ziemi. Czy w Łomży ktoś wie o staroście łomżyńskim z 1706 r. Janie Szembeku, wielkim kanclerzu koronnym w latach 1712-1731? Nad tą sylwetką w "poczcie znakomitości" pochyla się Krzysztof Świątkowski. Artykuł raczej dyskusyjny, ze względu na znakomitość w Łomży, jak i na faktografię.
Zimowe "Wiadomości" z kwartalnika TPZŁ zawierają urocze wspomnienia Doroty Sokołowskiej o świętach pachnących z czasów dzieciństwa, o 3-metrowej choince u dziadka sołtysa w Rozworach, o śpiewaniu kolęd, wyprawie do szopki ruchomej u Kapucynów, ale i o pierogach wegańskich roku 2020... Numer zapewne spodoba się miłośnikom poznawania dziejów łomżynianek i łomżyniaków, np. z rodu Dziewańskich. Ponadto dziesiątki newsów z kroniki łomżyńskiej Zygmunta Zdanowicza, życia TPZŁ i Gońca Kulturalnego, którego gwiazdami są Teresa Adamowska i Adam F. Dąbrowski.
Mirosław R. Derewońko
