Stan wojenny
- Patrząc na to wydarzenie po 37. latach nie możemy zastanawiać się, czy było ono słuszne, czy nie – pisze prof. Krzysztof Sychowicz, historyk IPN i PWSIiP w Łomży w rocznicę wprowadzenia 13. grudnia 1981 roku stanu wojennego w Polsce. - Pamiętajmy, że wśród tzw. krzywd z tego okresu są zabici górnicy i ich rodziny, wyrzuceni z pracy za działalność związkową, zmuszeni do opuszczenia Polski bez prawa powrotu działacze NSZZ „Solidarność”. Twórcy stanu wojennego wprowadzili psychozę strachu, łamali wiarę w możliwość przeprowadzenia zmian społecznych i politycznych, a przede wszystkim udowadniali, że najważniejsze ma być ślepe posłuszeństwo wobec PZPR.
W czasie bezpośrednio poprzedzającym wprowadzenie stanu wojennego oddział łomżyńskiej „Solidarności” liczył około 10 tys. członków. W województwie łomżyńskim 13 grudnia 1981 roku internowano 26 osób (do końca stanu wojennego łącznie 34 osoby), wśród których byli m.in.: Marek Rutkowski, Lech Feszler, Kazimierz Chodzicki, Jerzy Ćmielewski, Lech Gizelbach, Henryk Kapuściak, Lech Kozioł, Henryk Tomaszewski, Wiesław Grudziński, Halina Seskiewicz, Wojciech Kurelski, Stefan Ruchała, Marek Kamiński, Teresa Steckiewicz. Internowani zostali wywiezieni z Łomży i jak wspomina ostatnia z tego grona „wieźli nas dwiema czy trzema „sukami” do więzienia przy Kopernika w Białymstoku. Trzymali nas tam od 13 grudnia 1981 r. do połowy stycznia 1982 r., a później przenieśli do dwóch ośrodków internowania: kobiety do Gołdapi, mężczyzn do Suwałk. Umieścili nas w ośrodku wczasowym 600 m od granicy ze Związkiem Radzieckim”.
Najważniejsze decyzje w tym okresie w województwie łomżyńskim podejmowali: I sekretarz KW PZPR Włodzimierz Michaluk, wojewoda Jerzy Zientara, komendant wojewódzki MO płk Stefan Sokołowski i jego zastępca do spraw SB płk Jerzy Panasewicz. Funkcjonowali też pełnomocnicy Komitetu Obrony Kraju, którzy formalnie przejęli władzę na mocy dekretu o stanie wojennym. W Łomży byli to: płk Filip Majewski, od lutego 1982 r. płk Lucjan Zapała, od 16 lipca 1982 r. płk Kazimierz Jaroń, w 1983 r. funkcję tę objął płk Stanisław Kolasa.
W działania związane z wprowadzeniem stanu wojennego włączyli się też członkowie PZPR tworząc przy Komitecie Wojewódzkim grupę samoobrony liczącą 276 aktywistów.
Dwa dni po wprowadzeniu stanu wojennego Wojewódzki Sztab Informacji i Propagandy powołał zespoły: autorsko-redakcyjny, agitatorski i kolportażowy oraz określił ich zadania. Dokonano też oceny pracy Oddziału Redakcji „Gazety Współczesnej” w Łomży oraz zobowiązano Urząd Wojewódzki i KW MO do ostatecznego zlikwidowania pozostałości „propagandy przeciwnika”. Powołano też grupy partyjno-propagandowe w pięciu największych zakładach pracy województwa.
Odbyto również narady z dyrektorami szkół i placówek oświatowo-wychowawczych, omawiając zasady ich funkcjonowania. 4 stycznia 1982 r., w dniu rozpoczęcia zajęć szkoły odwiedzili pracownicy Wydziału Propagandy i Agitacji oraz członkowie Wojewódzkiego Sztabu Informacji i Propagandy. We wszystkich odbyły się apele poranne, na których dyrektorzy bądź przedstawiciele wojska omówili zasady zachowania się młodzieży. Ponadto z nauczycielami historii, wychowania obywatelskiego i języka polskiego ustalono odrębne spotkania w celu omówienia spraw programowych i aktualnej sytuacji społeczno-politycznej.
Następnego dnia po wprowadzeniu stanu wojennego strajk próbowano zorganizować w Łomżyńskim Przedsiębiorstwie Przemysłu Spożywczego i ŁZPB „Narew”. Do wystąpienia przeciwko władzy nie doszło. Wprowadzenie stanu wojennego zawiesiło działalność Zarządu Oddziału łomżyńskiej „Solidarności” i skupionych w jego ramach komisji zakładowych. Zdezorientowani działacze NSZZ „Solidarność” szukali informacji na temat zachodzących wydarzeń w mieszkaniach Mariana Chojnowskiego oraz Zofii i Lecha Koziołów.
Pomimo strachu i presji ze strony władz komunistycznych mieszkańcy Łomży nie zapominali o internowanych działaczach „Solidarności”. 13 stycznia 1982 roku upominał się o nich upominał się o nich ks. bp Mikołaj Sasinowski podczas spotkania z komisarzem wojskowym woj. łomżyńskiego. W jego trakcie prosił o zwolnienie zatrzymanych, zażądał także aby od zwalnianych i internowanych nie pobierano oświadczeń o lojalności i rezygnacji z członkostwa w „Solidarności”. Bp Sasinowski prosił także o przekazanie kurii sztandaru związku oraz o zwrot powielacza, który był jej własnością i został tylko wypożyczony „Solidarności”.
W Łomży pomoc dla internowanych organizowali również dyrektor łomżyńskiego oddziału Komisji Charytatywnej Episkopatu Polski ks. Jan Lucjan Grajewski oraz ks. Franciszek Woronowski z Wyższego Seminarium Duchownego w Łomży.
Okres rządów komunistycznych zapisał się w naszej historii jako czas m.in. łamania praw obywatelskich i swobód demokratycznych. Efektem tego były represje stosowane wobec osób nie akceptujących tego typu praktyk i sprzeciwiających się totalitarnemu systemowi. Chwilą odwilży stało się powstanie i funkcjonowanie NSZZ „Solidarność”, dającego nadzieję na odnowę polityczną i społeczną. Niestety nadzieje te okazały się płonne. 13. grudnia 1981 roku komuniści udowodnili, że są grupą, która nie zamierzała dotrzymywać zawieranych umów, i oddać władzy w ręce polskiego społeczeństwa.
prof. nadzw. dr hab. Krzysztof Sychowicz
Autor jest historykiem, pracownikiem naukowym Instytutu Pamięci Narodowej o. w Białymstoku oraz dziekanem w Państwowej Wyższej Szkole Informatyki i Przedsiębiorczości w Łomży
***
Instytut Pamięci Narodowej zachęca do postawienia w oknach światełek 13 grudnia o 19:30 dla upamiętnienia tragicznych wydarzeń sprzed 37 lat.
***
Łomżyńska „Solidarność” zaprasza członków i sympatyków związku na Mszę Świętą w intencji ofiar i prześladowanych w rocznicę wprowadzenia stanu wojennego. Msza Święta sprawowana będzie 13. grudnia 2018 r. o godz. 18.00 w Katedrze Łomżyńskiej.
