Piłsudski tablicy w Łomży nie chciał – to ma
80 lat temu zmarł Marszałek Józef Piłsudski (1867 – 1935), dowódca legionów, który współtworzył polską niepodległość. Rocznica śmierci jest też 116. rocznicą zmiany wyznania przez Piłsudskiego z rzymskokatolickiego na ewangelicko-augsburskie. Marszałek stał się protestantem w Łomży i we właśnie odremontowanym Domku Pastora miał pokoik na piętrze. Grupa społeczników z Łomży doprowadziła do wmurowania tablicy ku czci Marszałka, która dziś, w kolejną rocznicę tych wydarzeń, zostanie odsłonięta. Bez znaczenie jest to, że On za życia stanowczo nie życzył sobie, żeby owe fakty upamiętniać tablicą pamiątkową. Zupełnie inaczej było za życia Piłsudskiego, kiedy łomżyniacy wolę Naczelnego Wodza szanowali.
Domek Pastora odbija lekkością i bielą ścian od ponurych barakogaraży i odrapanych budynków w okolicy, z wyjątkiem bloku MPGKiM naprzeciwko, przy Krzywym Kole. Pod koniec XIX w. Józef Piłsudski tu znalazł schronienie przed Rosjanami. Po sąsiedzku stał kościół pojezuicki (wysadzony przez Niemców w czasie II wojny światowej), który przejęła parafia ewangelicko-augsburska...
Jak Marszałek przestał być katolikiem
Pokój na poddaszu plebanii „był tą chwilowo spokojną przystanią dla ściganego przez żandarmerię carską późniejszego marszałka Polski” – wspominał administrator parafii ewangelickiej duchowny Karol Świtalski. W latach 1931 – 32 poznał historię konwersji religijnej Piłsudskiego od sędziwego już wówczas uczestnika i świadka wydarzeń ks. Kacpra Mikulskiego. To pastor Mikulski podpisał akt przejścia przyszłego Marszałka z katolicyzmu na ewangelicyzm w nieistniejącym od ponad 70 lat kościele w Łomży. W akcie, podpisanym przez Piłsudskiego przy dwóch świadkach, czytamy, że 31-letni kawaler „po dostatecznym przygotowaniu i pełnym wewnętrznym przekonaniu przeszedł z wyznania Rzymsko-katolickiego na Ewangelicko-Augsburskie (...)”. Wychowany w szlacheckiej i patriotycznej rodzinie katolickiej na Litwie dojrzały człowiek zmienił wyznanie z powodu miłości do Marii z Koplewskich primo voto Juszkiewiczowej (1865 – 1921), o którą zabiegał, m.in., Roman Dmowski. Biograf Marszałka Dariusz M. Srzednicki pisze, że: „Aby małżeństwo z rozwiedzioną Marią mogło dojść do skutku, Piłsudski zdecydował się na zmianę wyznania z rzymsko-katolickiego na ewangelicko-augsburskie. Ślub odbył się 15 lipca 1899 r. w kościele protestanckim w Paproci Dużej (gubernia łomżyńska)”. Pastor Mikulski - udzielał także ślubu już ewangelikowi Piłsudskiemu – zawarł w akcie informację, że uroczystość odbyła się o godz. 10, zaś rozwiedziona z winy poprzedniego męża małżonka Piłsudskiego jest wyznania ewangelicko-augsburskiego.
Ewangelicy przed wojną chcieli tablicy
Wspomniany ewangelicki duchowny Karol Świtalski miał zamiar, „aby przez wmurowanie tablicy pamiątkowej w ścianie plebanii uczcić pamięć wielkiego męża stanu naszego wyznania. Pamiętam, że był przeciwny temu projektowi gen. Młot - Fijałkowski, dowódca okręgu łomżyńskiego, do którego z tą sprawą żeśmy się zwrócili. Był za tym także ówczesny naczelny kapelan, ks. senior Ryszard Paszko. Ale kiedy specjalna delegacja udała się do Belwederu, aby prosić Marszałka o wyrażenie zgody na zrealizowanie powyższego projektu, wszystko od razu spaliło na panewce. Bardzo uprzejmie, ale stanowczo zażądał Piłsudski, aby sprawy tej ze względów zasadniczych zaniechać”. Ks. Henryk Weryński w miesięczniku „Więź” (1971, nr 159-160) te fakty przytacza i stawia w tytule pytanie serio „Czy Józef Piłsudski był protestantem?”. Do tego wszystkiego liczne kontrowersje budzi fakt, który przypomina Dariusz Marek Srzednicki: „W dwa miesiące po śmierci pierwszej żony (która nie godziła się na rozwód – MRD) 25. października 1921 r. ksiądz prałat Marian Tokarzewski, kapelan Naczelnika Państwa, udzielił Piłsudskiemu w Belwederze ślubu z Aleksandrą” (1882 – 1963). Współcześnie nie jest tajemnicą poliszynela, że z przyszłą, młodszą od siebie o 15 lat drugą żoną romans Marszałka Piłsudskie narodził się i rozkwitał wiele lat wcześniej.
Przebudowę i remont generalny Domku Pastora wykonała firma inż. Andrzeja Wszeborowskiego, który zaprojektował tablicę pamiątkową na budynku z końca XIX w., gdzie Józef Piłsudski spał w pokoju na poddaszu z balkonem od skarpy. Koszt przebudowy to ponad 4 miliony złotych. Prace zakończono od piwnic aż po dach, brak tylko wewnętrznej stolarki drzwiowej i odbioru technicznego. Ciekawe dziś, czy Marszałek sen spokojny w grobie ma.
Mirosław R. Derewońko
