Pomnik księcia Janusza I Mazowieckiego w Łomży - głos w dyskusji
Reakcja części opinii publicznej w tym historyków na przedstawiony projekt pomnika księcia Janusza wydaje się być zrozumiała, ale proponowałbym jednak spojrzeć na projekt trochę inaczej. Każdy pomnik powinien nie tyle skupiać się mniej czy bardziej na trosce o wierność historyczną, ile być nośnikiem szerszego przesłania, symbolizować zawartą w nim myśl, idee, być harmonijnym elementem przestrzeni wpisanym w krajobraz kulturowy miejsca i ludzi.
Jeden z najbardziej znanych pomników w Polsce, kolumna Zygmunta, pokazuje władcę nie jak w tym czasie przystało na koniu ale samotną postać stojąca na cokole.
„Jest zatem nasz pomnik warszawski zjawiskiem wyjątkowym w skali XVII wiecznej Europy.” pisze historyk sztuki M.Karpowicz i dalej „Nigdy nikt nie mógł widzieć Zygmunta w tak zestawionym stroju. Jeśli zatem nie jest to ubiór realny, to musi być zestawiony ze względów symbolicznych.”.
Pomnik Księcia Józefa Poniatowskiego wzorowany jest na rzymskim pomniku Marka Aureliusza, bardziej filozofa niż wodza. Książę Poniatowski jest przedstawiony nie w mundurze marszałka wojsk napoleońskiego czy mundurze wojsk Księstwa Warszawskiego, ale w skromnej tunice rzymskiej i o zgrozo bez stosownego nakrycia głowy i w sandałach.
Dramat Warszawy we września 1939 roku, czasów okupacji i dramat i klęska powstania warszawskiego uosabia pomnik Warszawskiej Nike, bądź co bądź bogini greckiej i to bogini zwycięstwa.
Jeden z najsłynniejszych i zaznaczmy jeden z najlepszych pomników Jana Pawła II, który usytuowany jest na dziedzińcu KULu w Lublinie, pokazuje Papieża i Prymasa Wyszyńskiego nie w stosownych szatach liturgicznych czy postawach pokazujących ich dumę i władzę, ale w skromnych sutannach, gdzie prymas Wyszyński całuje rękę Papieża, a Papież stara się podnieść Prymasa z kolan. Nic z siły i władzy głowy Kościoła Powszechnego i dumy „inter rexa” Kościoła w Polsce.
Kiedyś usłyszałem wypowiedz historyka, który stwierdził, że najbardziej wartościowe dla badania dziejów są wytwory kiepskich artystów, a to dlatego, że brak talentu i zawartej w dziele myśli, rekompensują troską o szczegóły i detale.
Nie mnie oceniać przedstawiony projekt pomnika, ale ośmielam się zaproponować aby spojrzeć na pomnik nie oczami historyka, dbającymi o zgodność z prawdą historyczną czy oczyma mieszkańca, który chce czerpać siłę i dumę z wielkości założyciela miasta i jego rycerskości, ale spojrzeć oczami mieszkańca z troską o jego wartość artystyczną, wartość przesłania, klimat i harmonię z krajobrazem architektonicznym rynku.
Czy w atmosferze XXI wieku, obraz dumnego i rycerskiego księcia jest bardziej atrakcyjny i lepiej oddaje cechy i klimat Łomży, od obrazu księcia założyciela miasta jako budowniczego, ceniącego mieszczańską pracowitość, przedsiębiorczość i jego bogactwo.
Przy okazji, jeśli pomnik Jakuba Wagi jest zgodny z prawdą historyczną to przyznam się, że mało mnie to cieszy, a wizerunek na pomniku wybitnego naukowca nie przydaje mi dumy. Wolałbym by artysta zatroszczył się o coś innego.
Andrzej
