Mokra Łączka przesiąknięta krwią i modlitwą
W przeddzień egzekucji trębacz, zwykle na Starym Rynku, obwieszczał o mającym nastąpić straceniu; często siłą zganiano publiczność, aby była świadkiem zemsty Moskali. W Łomży na miejsce kaźni wybrano podmokłą łączkę przy Szosie Zambrowskiej. Szubienica, słupy dla osądzonych na rozstrzelanie i szereg dołów czekało na ofiary. Pierwszy w 1863 r. zawisł na szubienicy Dominik Trzciński. Nie tylko on jeden... Egzekucji dokonał „czyściciel miejski”.
Dramatycznie wyglądają srogie konsekwencje patriotycznego, zbrojnego czasem tylko w drągi i przegranego Powstania Styczniowego w książce „Łomża” Władysława Świderskiego (1925). I choć od tamtego krwawego stycznia minęło 147 lat, na Mokrej Łączce w trzaskającym mrozie zimy 2010 łomżyniacy znów oddali hołd powieszonym i rozstrzelanym za Ojczyznę. Ale o tym za chwilę.
Powstanie Styczniowe było kolejną próbą po Powstaniu Listopadowym (1830 r.) odzyskania w walce z carską Rosją wolności, którą Polacy utracili wraz z trzecim rozbiorem w 1795 r. Było najdłużej trwającym zrywem ku niepodległości. Wybuchło 22 stycznia 1863 r. i upadło dopiero wiosną 1864 r. W chwili zrywu do walki ze 100-tysięczną największą armią Europy stanęło niecałe 7 tysięcy Polaków.
W szaleńczej batalii o polską władzę, język polski w szkole i wolność mieli również bohaterski udział mieszkańcy Łomży i Ziemi Łomżyńskiej, np. Piątnicy, Miastkowa, Szumowa, Zambrowa, Śniadowa, Nowogrodu, Stawisk czy Wizny. Walczyli dzielnie w oddziałach partyzanckich, jednak ponieśli klęskę. Ostatnie starcie niedobitków powstańczych nastąpiło 15 maja 1864 r. koło Szczuczyna...
Władysław Świderski pisze, że już kilka miesięcy wcześniej zaprowadzenie „porządku” przez Rosjan srodze odczuła ludność Łomży i okolic. W grudniu 1863 r. Murawiew-Wieszatiel wziął pod zarząd także powiat łomżyński i naczelnikiem wojennym w Łomży mianował gen. Ganeckiego, który zachowywał się jak chan tatarski, bił, wymyślał, więził i rozstrzeliwał. Do jego przyjazdu aresztowano 422, a potem osadzono w więzieniu 1432 osoby. W więzieniu, mogącym pomieścić do 200 ludzi, przebywało ich kilkakrotnie więcej. Straszna wilgoć i ciasnota wywoływały różne choroby. Na miasto padła trwoga śmiertelna, każdy drżał o swoje i bliskich życie. Już 28 listopada Ganecki kazał publicznie, na łączce, rozstrzelać powstańca Konstantego Kuleszę. Setki ludzi zesłał na Syberię (Ignacy Grucki po 40 latach katorgi na Syberii wrócił do Łomży w 1903 r...) i do X pawilonu cytadeli warszawskiej.
Na Mokrej Łączce po kilkunastu latach patrioci postawili krzyż, który policja rosyjska zrąbała. I tak kilkakrotnie, aż do I wojny światowej, kiedy za okupacji niemieckiej zawiązał się komitet, który z ofiar wykupił na rzecz miasta łączkę, przesiąkłą krwią męczeńską. Postawili duży głaz z wykutym krzyżem, otoczonym koroną cierniową z dwiema skrzyżowanymi kosami powstańczymi i napisem: „Bojownikom za wolność Ojczyzny – Rodacy”. Poświęcenie odbyło się 2 listopada 1916 r.
W tym roku, w 147 rocznicę wybuchu Powstanie Stczniowego, na Mokrej Łączce Mszę św. w intencji poległych w powstaniu bohaterskich rodaków odprawił ks. Andrzej Popielski, proboszcz parafii św. Andrzeja Boboli. W patriotycznej homilii zauważył, że jak uczestnicy tej uroczystości cierpną na mrozie, tak 147 lat temu kryjącym się po lasach powstańcom nie było łatwiej. Podkreślił, że ludzie, którzy ponieśli śmierć za wolność Ojczyzny, którzy zostali powieszeni czy rozstrzelani, przypominają nam o wdzięczności za życie w wolnej Polsce. Apelował, abyśmy nie zapominali o historii, aby nasze serca nie przypominały zimnego obelisku, wokół którego się zgromadziliśmy. Nawiązał do listu Episkopatu Polski o wartości języka jako znaku tożsamości narodu. Apelował o zainteresowanie literaturą ojczystą, o dbałość w wypowiedziach i unikanie zdań ordynarnych oraz wulgaryzmów.
Opracował: Mirosław R. Derewońko
PS. Władysław Świderski wśród setek nazwisk podaje i tych, którzy zostali osądzeni na karę śmierci przez rozstrzelanie: Grodzki Jan z Krzewa, Gosiewski Józef z Zambrowa, Jewreinow Sylwester, szeregowy wojsk rosyjskich, za napad z powstańcami na oddział wojska we wsi Gontarze, Kulesza Konstanty ze Szczodruch, jako przestępca polityczny i Świderski Ludwik ze wsi Gulanki, były wojskowy rosyjski. Natomiast skazani na karę śmierci przez powieszenie to: Banach Stanisław, żandarm powstańczy, Bruliński Ignacy, żandarm, Brzósko Antoni, szlachcic, jako utrzymujący stosunki z żandarmami i uczestnik dwóch zabójstw politycznych, Dominik Julian z Chrzanowa-Cypry, Januszczyk Cyprian, żandarm, Kamiński Aleksander z Zabiela, Konopko Fabian, szlachcic, żandarm powstańczy, Kajko Tomasz z Czerwonego, Klama ze wsi Zabiela, Michalski Józef, żandarm ze wsi Rybaki, Stodyba Franciszek, żandarm, Trzciński Dominik, żandarm, Zabielewicz Izrael, żandarm z Kolna.
***
Ksiądz Andrzej Popielski dziękuje dyr. Jackowi Koconiowi, Radzie Pedagogicznej i uczniom Zespołu Szkół Mechanicznych i Ogólnokształcących za opiekę nad pomnikiem, oraz pracownikom MPGKiM za uprzątnięcie i odśnieżenie terenu wokół pomnika ziemi tyle razy zroszonej krwią i łzą.
