Jak Piłsudski z miłości zmienił wyznanie...
Dziś – 12 maja - mija 74. rocznica śmierci Józefa Piłsudskiego (1867 – 1935), polityka, dowódcy wojskowego i męża stanu, uważanego za ojca polskiej niepodległości i jednego z największych Polaków XX wieku, a także 83. rocznica przewrotu majowego, zbrojnego zamachu stanu, dokonanego przez marszałka Piłsudskiego. Na dokładkę dziś mija również 110. rocznica zmiany wyznania Piłsudskiego z rzymskokatolickiego na ewangelicko-augsburskie. Ciekawostką jest to że późniejszy marszałek protestantem stał się 12 maja 1899 roku w Łomży.
Przy ul. Krzywe Koło między hotelem a kościołem Kapucynów stoi jeszcze domek pastora, w którym konspirujący przeciw rosyjskiemu zaborcy Józef Piłsudski znalazł schronienie przed carskimi żandarmami. Ale wielki pobliski kościół, który po Jezuitach przejęła parafia ewangelicko-augsburska, zrównała z ziemią druga wojna światowa. Jeszcze 70 lat temu wyniosła i okazała świątynia stała mniej więcej tu, gdzie teraz jest parking Hotelu Gromada u zbiegu ulic Rządowej i Zjazd.
„Nieduży, skromnie urządzony pokój na poddaszu (oczywiście, domku pastora - MRD), z którego okna widać było w dole płynącą Narew, był tą chwilowo spokojną przystanią dla ściganego przez żandarmerię carską późniejszego marszałka Polski” – wspominał administrator parafii ewangelickiej w Łomży duchowny Karol Świtalski, który w latach 1931 – 32 poznał historię konwersji religijnej Józefa Piłsudskiego od sędziwego już wówczas uczestnika i świadka wydarzeń ks. Kacpra Mikulskiego. To właśnie pastor ks. Kacper Mikulski podpisał akt przejścia przyszłego Marszałka Rzeczpospolitej z katolicyzmu na ewangelicyzm w nieistniejącym już dziś kościele w Łomży. W akcie tym, podpisanym przez Józefa Piłsudskiego w obecności dwóch świadków, czytamy, że 31-letni kawaler „po dostatecznym przygotowaniu i pełnym wewnętrznym przekonaniu przeszedł z wyznania Rzymsko-katolickiego na Ewangelicko-Augsburskie (...)”.
Co takiego sprawiło, że starannie wychowany w szlacheckiej i patriotycznej rodzinie katolickiej na Litwie dojrzały człowiek zmienia wyznanie...? Wiele wskazuje na to, że po prostu miłość. Miłość do starszej od siebie o dwa lata Marii z Koplewskich primo voto Juszkiewiczowej (1865 – 1921), o której względy zabiegało wielu, w tym i sam Roman Dmowski. Tak przynajmniej twierdzi badacz biografii Marszałka i kobiet w Jego życiu Dariusz Marek Srzednicki: „Piłsudskiego urzekła nie tylko jej uroda, ale także intelekt, kultura i odwaga w działalności konspiracyjnej. Cenił także gościnność i przytulność domu pani Juszkiewiczowej. Aby małżeństwo z rozwiedzioną Marią mogło dojść do skutku, Piłsudski zdecydował się na zmianę wyznania z rzymsko-katolickiego na ewangelicko-augsburskie. Ślub odbył się 15 lipca 1899 r. w kościele protestanckim w Paproci Dużej (gubernia łomżyńska)”.
Potwierdza to spisany przez ks. pastora Kacpra Mikulskiego, który również udzielał ślubu Piłsudskiemu, akt w języku rosyjskim. Akt zawierał ponadto informację, że uroczystość odbyła się o godzinie 10, zaś rozwiedziona z winy poprzedniego męża małżonka Piłsudskiego jest wyznania ewangelicko-augsburskiego.
Wspomniany wcześniej ewangelicki duchowny Karol Świtalski usiłował wcielić w życie zamiar, „aby przez wmurowanie tablicy pamiątkowej w ścianie plebanii uczcić pamięć wielkiego męża stanu naszego wyznania. Pamiętam, że był przeciwny temu projektowi gen. Młot- Fijałkowski, dowódca okręgu łomżyńskiego, do którego z tą sprawą żeśmy się zwrócili. Był za tym także ówczesny naczelny kapelan, ks. senior Ryszard Paszko. Ale kiedy specjalna delegacja udała się do Belwederu, aby prosić Marszałka o wyrażenie zgody na zrealizowanie powyższego projektu, wszystko od razu spaliło na panewce. Bardzo uprzejmie, ale stanowczo zażądał Piłsudski, aby sprawy tej ze względów zasadniczych zaniechać”.
Nieżyjący już ks. Henryk Weryński, na którego artykule z miesięcznika „Więź” (1971, nr 159-160) oparta jest ta – siłą rzeczy, skrótowa – relacja, stawiał w tytule swego tekstu pytanie „Czy Józef Piłsudski był protestantem?” Co do tej kwestii między historykami sporu po blisko 40 latach od tamtej publikacji już dawno nie ma.
Liczne kontrowersje budzi jednak ciągle zupełnie inny fakt, że – jak przypomina Dariusz Marek Srzednicki - „W dwa miesiące po śmierci pierwszej żony (która nie godziła się na rozwód – MRD) 25 października 1921 r. ksiądz prałat Marian Tokarzewski, kapelan Naczelnika Państwa, udzielił Piłsudskiemu w Belwederze ślubu z Aleksandrą” (z d. Szczerbińską: 1882 – 1963 – MRD). Współcześnie nie jest tajemnicą poliszynela, że z przyszłą, młodszą od siebie o 15 lat drugą żoną romans Marszałka narodził się i rozkwitał wiele lat wcześniej...
Mirosław R. Derewońko
