TSUE orzeka korzystnie w zakresie odsetek ustawowych należnych kredytobiorcom (sprawa C-140/22). Upada wadliwa koncepcja Sądu Najwyższego - ::4lomza.pl:: Regionalny Portal

Na kanwie rozpoznawanych przez polskie sądy spraw frankowych coraz częściej przyjmowano, iż odsetki ustawowe za opóźnienie od roszczenia pieniężnego należne mogą być dopiero od chwili pouczenia konsumenta o konsekwencjach prawnych ustalenia nieważności umowy oraz odebrania sformalizowanego oświadczenia o zgodzie na ustalenie nieważności umowy kredytu frankowego.

Przyczyną takiego stanu rzeczy była wadliwa koncepcja zaprezentowana przez Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 07.05.2021 r. (III CZP 6/21). Sąd najwyższy wadliwie przyjął, że dana czynność pozostaje ważna, lecz jest bezskuteczna do czasu wyrażenia w danym wypadku zgody przez konsumenta na objęcie ochroną konsumencką. Wedle Sądu Najwyższego nieuczciwy warunek pozostaje w stanie „zawieszenia” aż do chwili złożenia przez konsumenta sformalizowanego oświadczenia, w którym oświadcza on, że nie wyraża zgody na utrzymanie tego warunku w mocy oraz że jest świadomy, iż nieważność wspomnianego warunku pociąga za sobą nieważność umowy, że jest świadomy skutków tej nieważności i że wyraża zgodę na uznanie tej umowy za nieważną.

Jakie pytanie prejudycjalne dotyczące odsetek ustawowych zadał sąd polski?

Wobec dostrzeżenia wadliwości koncepcji zaprezentowanej przez Sad Najwyższy w uchwale z dnia 07.05.2021 r. (III CZP 6/21), sąd polski nabrał uzasadnionych wątpliwości, przyjmując, że obowiązek złożenia sformalizowanego oświadczenia przez konsumenta nie wynika ani z Dyrektywy 93/13, ani z orzecznictwa TSUE oraz że uzależnienie możliwości stosowania art. 6 ust. 1 Dyrektywy 93/13 od złożenia sformalizowanego oświadczenia narusza prawo Unii Europejskiej.

W sprawie rozpoznawanej pod sygn. akt C 1173/20 Sąd Rejonowy dla Warszawy Śródmieścia (w składzie SSR Michał Maj) zadał TSUE m.in. następujące pytania prejudycjalne:

Czy art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich oraz zasady skuteczności i równoważności należy interpretować w ten sposób, że stoją one na przeszkodzie wykładni sądowej przepisów krajowych, zgodnie z którą w przypadku zawarcia w umowie nieuczciwego warunku, bez którego umowa ta nie może być wykonywana :

1. umowa ta staje się trwale bezskuteczna (nieważna) z mocą wsteczną od chwili jej zawarcia dopiero po złożeniu przez konsumenta oświadczenia, że nie wyraża zgody na utrzymanie w mocy nieuczciwego warunku, jest świadomy konsekwencji nieważności umowy i wyraża zgodę na nieważność umowy.

2. (…)

3. konsument może domagać się zapłaty odsetek ustawowych za opóźnienie dopiero od daty, w której złożył oświadczenie wskazane w punkcie 1, nawet jeżeli uprzednio wezwał przedsiębiorcę do zapłaty,

TSUE opowiada się przeciwko uzależnieniu możliwości skorzystania z ochrony wynikającej z Dyrektywy 93/13 od obowiązku składania przez konsumentów sformalizowanych oświadczeń. Jakie argumenty przedstawił TSUE ?

Odpowiadając na pytania zdane przez sąd polski, TSUE w wyroku z dnia 07.12.2023 r. (C-140/22) po raz kolejny stanął po stronie konsumentów.  Wedle TSUE przepisy Dyrektywy 93/13 wskazują, że wykonywanie praw, które konsument wywodzi z tej dyrektywy, nie może być uzależnione od złożenia przez tego konsumenta przed sądem oświadczenia, w drodze którego twierdzi on, po pierwsze, że nie wyraża zgody na utrzymanie tego warunku, po drugie, że jest świadomy z jednej strony faktu, że nieważność wspomnianego warunku pociąga za sobą uznanie wspomnianej umowy za nieważną, a z drugiej – konsekwencji tego uznania nieważności, a po trzecie, że wyraża zgodę na uznanie tej umowy za nieważną.

Zgodnie ze stanowiskiem Trybunału możliwość sprzeciwienia się stosowaniu Dyrektywy 93/13 (i rezygnacji z ochrony konsumenckiej) nie może być rozumiana w ten sposób, że nakłada na niego, w celu dochodzenia praw, pozytywny obowiązek powołania się na przepisy Dyrektywy w drodze sformalizowanego oświadczenia złożonego przed sądem. Wedle TSUE konsument ma jedynie możliwość zrzeczenia się prawa do powoływania się na ochronę przewidzianą w Dyrektywie 93/13, bowiem „domyślnie” konsument korzysta z tej ochrony. Innymi słowy, nie ma podstaw do tego, aby konsument musiał przed sądem oświadczać, że jednak chce korzystać z praw przyznanych przez Dyrektywę 93/13, bowiem z założenia wytaczając powództwo i dochodząc roszczeń korzysta on z ochrony przewidzianej przez Dyrektywę 93/13. Konsument może jedynie zrezygnować z takiej ochrony.

Trybunał przypomniał, że z utrwalonego orzecznictwa (wyrok z dnia 17 maja 2018 r., C 147/16; wyrok z dnia 26 marca 2019 r., C 70/17 i C 179/17) wynika, że art. 6 ust. 1 Dyrektywy 93/13 wymaga, aby nieuczciwe warunki nie były wiążące dla konsumentów, przy czym taki skutek nie może zostać zawieszony albo uzależniony od spełnienia przesłanek przewidzianych przez prawo krajowe lub wynikających z orzecznictwa krajowego.

Co istotne, wedle TSUE nałożenie na konsumenta obowiązku złożenia sformalizowanego oświadczenia w celu dochodzenia roszczeń mogłoby podważyć odstraszający skutek wobec przedsiębiorcy stosującego nieuczciwe postanowienia umowne. Wykładnia przeciwna zachęcałaby przedsiębiorców do odrzucania pozasądowych żądań konsumentów mających na celu stwierdzenie nieważności nieuczciwych warunków, gdyby byli oni zobowiązani, w celu dochodzenia swoich praw, do złożenia sformalizowanego oświadczenia przed sądem. Banki mogłyby celowo utrudniać konsumentom dochodzenie praw.

Konkludując, TSUE stanął na stanowisku, że nie ma podstaw, aby konsument, który dochodzi swoich praw wynikających z Dyrektywy 93/13, miał być zobowiązany do złożenia przed sądem jakiegokolwiek dodatkowego sformalizowanego oświadczenia, tak aby móc skorzystać z ochrony konsumenckiej.

Jak można wnioskować z komentowanego wyroku TSUE, koncepcja zaprezentowana przez Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 07.05.2021 r. pozostaje sprzeczna z prawem UE w zakresie, w jakim wymaga od kredytobiorcy złożenia dodatkowego oświadczenia przed sądem celem skorzystania z ochrony wynikającej z Dyrektywy 93/13. Jest to zatem kolejny przykład, kiedy TSUE musi naprawiać błędy polskiego Sądu Najwyższego i wskazywać temu sądowi na czym polega prokonsumencka wykładnia przepisów prawa.

Autor: radca prawny Miłosz Filip z Kancelarii Radców Prawnych Korzybski Wojciński Kozłowska sp. j.

tekst płatny