Przewodnik łomżyński
- To nie jest książka o nagrobkach, ale o ludziach, którzy dla Łomży mieli wielkie znacznie – mówił Sławomir Zgrzywa, który wraz z ks. kan. Marianem Mieczkowskim jest autorem „Przewodnika po zabytkowym zespole cmentarnym w Łomży”. - Jest on jednym z najstarszych i najciekawszych tego typu obiektów w Polsce. Jego znaczenie i ponadregionalny charakter wynika z racji dokonań pochowanych tu znamienitych mieszkańców Ziemi Łomżyńskiej - podkreśla Zgrzywa.
Obecny zabytkowy zespół cmentarny przy ul. Mikołaja Kopernika w Łomży powstała około 1801 roku. Obejmuje teren cmentarza rzymsko-katolickiego i byłych cmentarzy ewangelicko-augsburskiego oraz prawosławnego. Do naszych czasów przetrwały kaplice cmentarne pierwotnie trzech wyznań, bramy cmentarne, układ kwater i alejek dojący obraz rozwoju przestrzennego cmentarza. Zachowało się też ponad 500 starych zabytkowych pomników, nagrobków, krzyży i płyt nagrobnych, pod którymi spoczywają zasłużeni obywatele.
- Prawnicy, poeci, przyrodnicy, wojskowi, posłowie, lekarze, nauczyciele, księżą, biskupi itp. - mówi historyk Sławomir Zgrzywa wskazując np. Jakuba Wagę, Feliksa Bernatowicza, Mariana Śmiarowskiego, Alfonsa Budzińskiego, Jerzego Wit Majewskiego, Jerzego Sawę-Sawickickiego, Stanisława Suryna, Donatę Godlewską, Helenę Czernek, prof. Ryszarda Bendera, ks. prof. Józefa Marcela Dołęgę, ks. Pawła Andruszkiewicza, bpa Aleksandra Mościckiego, czy ks. posła Stanisława Szczęsnowicza. - Wnieśli oni znaczący wkład w rozwój naszej Ojczyzny i ze strony naszego i przyszłych pokoleń należy się im pamięć i szacunek – podkreśla historyk.
Spacerując po cmentarzu widzimy wiele okazałych nagrobków, dobrze odnowionych m.in. dzięki społecznikom organizującym rokrocznie Kwestę na Rzecz Ratowania Łomżyńskich Zabytków Cmentarnych. Jednym z najwspanialszych jest nagrobek Benedykta Antoniego Narbutta (1796 – 1865).
- Autorem tego pomnika jest Benedykt Syrewicz, który uchodzi za najwybitniejszego polskiego rzeźbiarza II poł. XIX w., ale jak w Łomży pojawił się sam Narbutt i kim był, o tym niewielu wie – mówi Sławomir Zgrzywa podkreślając, że wydanym „Przewodniku” jest także krótki jego biogram. Na naszym cmentarzu jest także symboliczny grób błogosławionego ks. Adama Bargielskiego. Urodził się w Kalinowie, a zginął w niemieckim obozie w Dachau 8 grudnia 1942 roku. 13 czerwca 1999 roku papież Jan Paweł II beatyfikował go w Warszawie wraz ze 108 innymi męczennikami II wojny światowej.
- Rodzice błogosławionego ks. Adama Bargielskiego zostali wywiezieni przez sowietów na Sybir i tam zmarli, a brat przedostał się do Anglii i zginął jako lotnik w obronie Anglii – opowiada Zgrzywa.
Na okładce nowego „Przewodnika” jest rysunek Kaplicy Śmiarowski z 1839 roku. To jak podkreśla historyk pierwszy obraz zbudowanej 1838 roku przez Mateusza Śmiarowskiego kaplicy poświęconej jego zmarłej żonie Wincencie Ludwice z domu Rupińskich i ich czwórce ich dzieci.
- W 1839 roku Mateusz Śmiarowski darował ją łomżyńskiej parafii katedralnej jako kapice cmentarną w miejsce zniszczonej drewnianej, pod wezwaniem św. Rocha – podaje Zgrzywa zaznaczając, że w sumie tej kaplicy zostało pochowanych co najmniej 25 osób wraz z fundatorem Mateuszem Śmiarowskim, który zmarł w 1872 roku.
Wydany „Przewodnik” ma charakter edukacyjny i popularyzatorski. Zaprezentowano w nim historię cmentarza, najciekawsze budowle, i około 80 biogramów wybitnych mieszkańców Łomży pochowanych na terenie tej nekropoli. Sławomir Zgrzywa podkreśla, że dobór prezentowanych postaci ma charakter autorski i że będzie poszerzony o kolejne wpisy na przygotowywanej stronie internetowej prezentującej wszystkie łomżyńskie cmentarze, w tym żydowskie.
Zarówno „Przewodnik po zabytkowym zespole cmentarnym w Łomży”, jak i zapowiadana strona internetowa, powstały w ramach zrealizowanego przez Polskie Towarzystwo Historyczne Oddział w Łomży projekcie z Programu DIALOG 0104/DLG/2017/10 pt. „Zachować w pamięci” - Wielokulturowy wymiar współczesnej tożsamości mieszkańców Ziemi Łomżyńskiej w oparciu o materialne ślady historii (cmentarze wyznaniowe i Księga Pamięci Gminy Żydowskiej w Łomży)” finansowanym przez Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego.
