Łomżyńskie nazwiska znane i nieznane
– Mają swoje słowniki łodzianie, poznanianie, krakowianie czy warszawiacy i chodziło mi o to, żeby mieszkańcy Łomży też mieli takie wydawnictwo! – mówi dr Małgorzata Krystyna Frąckiewicz, autorka „Słownika nazwisk łomżan (XV-XIX wiek)”. Zebrała w nim blisko cztery tysiące łomżyńskich nazwisk wraz z genezą ich powstania i opisami, bo jak podkreśla: wielu łomżan nosi nazwiska historyczne, ale nie zdają sobie z tego sprawy. Książkę wydało Łomżyńskie Towarzystwo Naukowe im. Wagów, a jej promocja odbyła się w Miejskiej Bibliotece Publicznej.
Małgorzata K. Frąckiewicz, językoznawca i adiunkt w Instytucie Języka Polskiego (Zakład Współczesnego Języka Polskiego) Uniwersytetu w Białymstoku, znana jest mieszkańcom Łomży jako autorka książek „Katedra łomżyńska. Przeszłość i współczesność” i „Stary cmentarz łomżyński”, ale przede wszystkim zajmuje się badaniem języka dawnych i obecnych mieszkańców ziemi łomżyńskiej. Z efektami tej pracy można zapoznać się w takich publikacjach jak choćby: „Charakterystyczne cechy gwary łomżyńskiej w polszczyźnie mówionej współczesnych łomżan”, „Wybrane cechy mowy mieszkańców Łomży” czy napisanej wspólnie z Henryką Sędziak „Łomżyńskie teksty gwarowe”. Od dobrych 10 lat fascynuje ją też temat nazwisk mieszkańców dawnej Łomży, a wieloletnie kwerendy zaowocowały powstaniem „Słownika nazwisk łomżan”.
– To książka-podstawa moich wieloletnich badań naukowych związanych z onomastyką i przestrzenią niezagospodarowaną, jeśli chodzi o Łomżę – wyjaśnia Małgorzata K. Frąckiewicz. – Materiał oparty jest na źródłach łomżyńskich i dedykowany łomżanom w związku z 600-leciem.
Słownik jest zwieńczeniem części kwerendowej, natomiast jeśli chodzi o część badawczą, to jeszcze przede mną monografia, którą właściwie kończę, bo to moja praca habilitacyjna.
Mozolne kwerendy archiwistyczne w zbiorach akt metrykalnych, przechowywanych w Archiwum Diecezjalnym, Archiwum Parafialnym parafii św. Michała Archanioła oraz w Archiwum Państwowym w Białymstoku Oddział w Łomży, dopełnione materiałami z opracowań źródłowych, dały efekt w postaci bardzo wartościowej publikacji. Zebrane są w niej łomżyńskie nazwiska ukazane w perspektywie historycznej: od Stanisława Abrahamowicza, wywiedzionego od imienia Abraham do Felicjana Ży(e)znowskiego, którego nazwisko pochodziło od mazowieckiej miejscowości Żyznowo. Pomiędzy nimi zaś całe mrowie osób znanych i zasłużonych, jak i całkowicie anonimowych, katolików, prawosławnych, ewangelików, starozakonnych różnych zawodów i profesji, jak golarz Mikołaj Trzaska z początków XV wieku, przodek Hanki Bielickiej mieszczanin Kacper, który po raz pierwszy pojawił się w dokumentach w roku 1755 czy żyjący już w XIX stuleciu Mikołaj Jeger, którego nazwisko wywiedziono z niemieckiego słowa myśliwy.
– Nazwisko jest materiałem określającym naszą tożsamość, a dla mnie jest takim kodem kulturowym, który do czegoś zobowiązuje – mówi Małgorzata K. Frąckiewicz. – Wańkowicz powiedział kiedyś: nie podam ręki nikomu, kto nie wie, jak jego prababce z domu. I ja w tym kierunku idę, żeby ta idea niejako przeniknęła świadomość łomżan, bo zasługują na to, żeby wreszcie docenić wartość tego, co każdy z nich posiada, mianowicie historię swojej rodziny w kontekście historii Łomży!
„Słownik nazwisk łomżan (XV-XIX wiek)” będzie w tym na pewno bardzo pomocny, a bogaty materiał w nim zawarty może stać się doskonałą inspiracją do szukania w archiwach szerszych informacji o historii swej rodziny. Choćby w archiwum parafii katedralnej, w którym można zapoznać się z prowadzoną od 1597 roku księgą narodzin, założoną 11 lat później księgą zaślubin czy księgą zgonów od końca XVII wieku, a inne archiwa czy instytucje również dysponują bardzo ciekawymi materiałami. Łomżyńskie Towarzystwo Naukowe im. Wagów zapowiada zaś kolejne badania i publikacje dotyczące tej tematyki; zaplanowano też kontynuację, cieszących się sporym zainteresowaniem, cyklicznych warsztatów genealogicznych.
Wojciech Chamryk
