NSZZ „Solidarność” i solidarni w woj. łomżyńskim
Rok 1980 zapisał się w historii Polski przede wszystkim ze względu na falę strajków, zapoczątkowaną wprowadzeniem w lipcu przez władze podwyżek cen. Efektem masowych strajków było podpisanie w Gdańsku tzw. porozumień sierpniowych. Towarzyszyło temu spontaniczne tworzenie się struktur Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego „Solidarność” na terenie całego kraju – także w regionie łomżyńskim - przypomina historyk Krzysztof Sychowicz podkreślając, że w 1980 roku po raz pierwszy w powojennej Polsce protest robotniczy zakończył się podpisaniem umowy z komunistycznym rządem, który do tej pory nie przyjmował do wiadomości społecznego niezadowolenia z jego funkcjonowania.
Początek fali strajkowej w województwie łomżyńskim datuje się na 18 sierpnia 1980 roku, kiedy to w Komunalnej Rozlewni Gazu Płynnego „Korgaz” w Łomży został zorganizowany pierwszy w województwie strajk. W tym dniu o godzinie 7.00 nie podjęły pracy 82 osoby. Stawiane podczas pierwszych protestów postulaty dotyczyły przede wszystkim spraw materialnych oraz bezpośrednio związanych z funkcjonowaniem zakładów. Taka sytuacja miała miejsce między innymi w Białostockiej Fabryce Mebli Zakład nr 2 w Łomży, gdzie postulaty rozpatrywał Zakładowy Komitet Robotniczy na zebraniu załogi, w którym uczestniczyli oprócz jego członków m.in.: przewodniczący Adam Kukowski, członkowie prezydium Stefan Salwowski i Tadeusz Łada, przedstawiciele dyrekcji oraz zaproszeni: I sekretarz KM PZPR Antoni Drozdowski, wicewojewoda Stanisław Ciupa, prezydent miasta Łomży Jerzy Newelski, zastępca kierownika Wydziału Rolnego KW PZPR Cecylia Jankowska i sekretarz Wojewódzkiej Rady Związków Zawodowych Stefan Sutyniec). Natomiast problem dotyczący utworzenia nowych związków zawodowych po raz pierwszy pojawił się w postulatach przedstawionych 9 września 1980 roku dyrekcji Fabryki Aparatury i Urządzeń Komunalnych „Powogaz” w Łomży przez załogę zakładu.
We wrześniu komitety strajkowe powstały już w dziesięciu zakładach na terenie województwa i liczyły od 2 do 23 osób. Miało to miejsce w: Wojewódzkim Zakładzie Energetyki Cieplnej, Łomżyńskich Zakładach Przemysłu Bawełnianego „Narew”, BFM Zakład nr 2 w Łomży, „Transbudzie”, Rejonowej Dyrekcji Dróg Publicznych, PTHW, Oddziale STW w Kolnie, Fabryce Przyrządów i Uchwytów, Oddziale PKS w Zambrowie oraz Spółdzielni Inwalidów w Szczuczynie. Wysuwane przez załogi postulaty dotyczyły głównie: spraw płacowych (władze określały je jako wygórowane), socjalnych i bhp, zaopatrzenia sklepów i kiosków przyzakładowych. Ogółem w województwie tylko we wspomnianym okresie w strajkach i przerwach w pracy wzięło udział 6160 osób, na 7940 zatrudnionych w tych przedsiębiorstwach. Wrzesień to także pierwsza rejestracja struktur łomżyńskich w Zarządzie Niezależnego Związku Zawodowego Mazowsza przy ulicy Hożej 42 w Warszawie przez pracowników Powszechnej Spółdzielni Spożywców „Społem”. Wraz z upływem czasu struktury związku powstawały także w innych przedsiębiorstwach.
Momentem kulminacyjnym stał się 29 października, kiedy to w Cechu Rzemiosł Różnych w Łomży odbyło się zebranie przedstawicieli zakładów pracy Łomży z udziałem przedstawiciela NSZZ „Solidarność” Regionu Mazowsze. Dotyczyło powstania i celów związku. Postanowiono na nim o powoływaniu komitetów założycielskich NSZZ „Solidarność” w zakładach pracy. Zebranie to zorganizowane zostało przez ks. Piotra Zabielskiego. Już 6 listopada ukonstytuował się Tymczasowy Międzyzakładowy Komitet Założycielski NSZZ „Solidarność” w Łomży jako Oddział Regionu Mazowsze. Początkowo w jego skład weszło pięć osób, w tym cztery należące do PZPR. 8 listopada 1980 roku z inspiracji kurii łomżyńskiej powstał MKZ NSZZ „Solidarność” w Łomży. W skład komitetu wchodziły reprezentacje 26 przedsiębiorstw i instytucji z Łomży i Kolna, a w planach zakładano, że obejmie on swoją działalnością instytucje i przedsiębiorstwa całego województwa łomżyńskiego.
Towarzyszący tym wydarzeniom entuzjazm i poparcie społeczne zadecydowały o chwilowym wycofaniu się władz komunistycznych z prowadzonej przez lata polityki konfrontacji. Nowy związek dawał ludziom nadzieję na poprawę ich warunków życia oraz otwarcie drogi do przemian politycznych. Większość osób, które angażowały się w te wydarzenia, nie liczyła na awanse i karierę polityczną. Niestety to również większość z nich najszybciej odeszła w niepamięć.
prof. nadzw. dr hab. Krzysztof Sychowicz
