Odtwarzanie pamięci
- Pamięć przetrwała w domach, przetrwała wśród bliskich i dopiero wraz ze zmianami politycznymi mogła wyjść na zewnątrz i stać się częścią naszej pamięci zbiorowej – mówi prof. Krzysztof Sychowicz z Instytutu Pamięci Narodowej o bitwie którą 23. czerwca 1944 r. w lasach Czerwonego Boru, Giełczyna i Pniewa stoczyli partyzanci z oddziałów dwóch Armii Krajowej i Narodowej Organizacji Wojskowej z wojskami niemieckimi. W krwawej bitwie poległo około 90 Polaków. W niedzielę na stojącym w Wygodzie od kilkunastu lat pomniku upamiętniającym poległych, odsłonięto nową tablicę uzupełnioną o 20 żołnierzy. Teraz jest na niej wskazanych 89 poległych, ale w kilku przypadkach udało się ustalić tylko pseudonimy partyzantów.
Historycy nie maja wątpliwości, że była to jedna z największych bitew partyzanckich w naszym rejonie w trakcie II wojny światowej. Około 200 żołnierzy z 71 pułku piechoty AK Zambrów, 33 pułku piechoty AK Łomża Arami Krajowej i Narodowych Sił Zbrojnych zgrupowano Czerwonym Borze, aby stąd ruszyć na Łomżę i odbić z więzienia aresztowanych przez Niemców mieszkańców Zambrowa i okolicznych miejscowości. Prowadzone działania nie uszły uwadze Niemców, którzy ściągnęli dodatkowe oddziały przystąpili do okrążenia północnej części Czerwonego Boru. Do tego celu wykorzystano według różnych źródeł od dwóch do pięciu tys. żandarmów i żołnierzy Wehrmachtu bazujących w Łomży i Zambrowie oraz pociąg pancerny z Ostrołęki. Atak na Łomżę odwołano, ale 23 czerwca 1944 roku doszło do krwawej bitwy. Według aktualnych ustaleń zginęło w niej ok. 90 Polaków i ok. 200 Niemców, a i około 300 zostało rannych. Profesor Sychowicz podkreśla, że to wydarzenie zaabsorbowało część sił niemiecki, a straty, które Niemcy ponieśli, były dość duże jak na działalność partyzancką.
Po wojnie bitwa przez dziesiątki lat była pomijana w zbiorowej pamięci. Dopiero w 1979 roku w kościele w Wygodzie odsłonięto tablicę pamiątkową ku czci poległych żołnierzy, a w 2007r. W pobliżu kościoła ustawiono pomnik z 69 nazwiskami poległych… W niedziele 24 czerwca 2018 roku na pomniku tym uroczyście odsłonięto i poświęcono nową tablicę, na której wymieniono już 89 osób, choć w dwóch przypadkach są tylko pseudonimy poległych.
- To wszystko co udało się do tej pory ustalić. Wojna i czas zacierały pamięć – podkreśla profesor Sychowicz przypominając, że po wojnie władze PRL nie chciały upamiętnienia tych żołnierzy. - Problemem nie była sama bitwa z Niemcami, bo ówczesne władze chwaliły się tym, że walczyliśmy z okupantem niemiecki, ale problemem była przynależność formacyjna tych osób.
Historyk podkreślał, że pamięć o tej bitwie przetrwała w domach. Dowodem na to był portret stryja Stanisława Daniłowicza, polskiego żołnierza kampanii wrześniowej 1939 roku i jednego z żołnierzy AK, który zginął w tej bitwie, a który na uroczystości w Wygodzie przyniósł ze sobą jeden z mieszkańców.
- Udział w bitwie w Czerwonym Borze nie był dla tych żołnierzy przypadkowy. To był wynik ich życia. Dla niektórych od września 1939 aż po tę bitwę, a dla innych dalej, nawet do 1989 roku walka o pamięć – mówił profesor Sychowicz.
W niedzielę przed południem wokół pomnika w Wygodzie zebrali się mieszkańcy i goście. Byli posłowie Bernadeta Krynicka i Lech Kołakowski, przedstawiciel wojewody, delegacja łomżyńskich służb mundurowych, oraz samorządowcy: burmistrz Zambrowa, wicestarosta zambrowski, wójt gminy Zambrów i wójt gminy Łomża.
- Aby kroczyć drogą przyszłą, trzeba wiedzieć skąd się przyszło – mówił wójt Piotr Kłys podkreślając, że żołnierze polegli w bitwie w Czerwonym Borze ojczyźnie oddali to co mieli najcenniejsze. Mówił, że po latach badań mamy pewność co do tożsamości tych 89 ofiar, oraz że Instytut Pamięci Narodowej pozytywnie zaopiniował listę poległych i wygląd nowej tablicy. Opowiadał też, że planowano starą tablicę zdjąć z pomnika, ale okazało się, że nie można jej usunąć bez zniszczenia, dlatego zdecydowano nową przytwierdzić do tej starej. Wójt dziękował też profesorowi Krzysztofowi Sychowiczowi i Dariuszowi Syrnickiemu ze Stowarzyszenia Związku Żołnierzy NSZ, za dociekanie pamięci historycznej.
W trakcie uroczystości oficjalnie odsłonięto nową tablicę i poświęcono ją. Odbył się Apel poległych, delegacje złożyły kwiaty przed pomnikiem, a kompania z Zakładu Karnego oddała trzykrotną salwę honorową na część poległych żołnierzy.
