„Prawda. Cóż to jest?” zastanawia się ks. dr Świątkowski
Pytanie Piłata do Jezusa na rozprawie przed ukrzyżowaniem: „Cóż to jest prawda?” (św. Jan 18, 38) to temat książki ks. dr. Waldemara Świątkowskiego, filozofa i wykładowcy PWSIiP w Łomży. Od pytania imperialnego Rzymianina do biednego Żyda minęło dwa tysiące lat, ale kwestia pojawia się w rozmowach współczesnych. Czym jest prawda? Jest jedna czy każdy człowiek ma swoje prawdy jako kowal własnego losu...? Jak wygląda pojęcie prawdy w umysłach filozofów i jej interpretacje od starożytności Sokratesa, Platona czy Arystotelesa po bliższych nam w czasie Kanta, Nietzschego i Newmana? Czy zalewana noc i dzień potopem złych i dobrych newsów prawda zdoła się obronić?
Jeśliby rozważania filozofów różnych szkół myślenia dało się redukować do kontekstu teologiczno-religijnego, to odpowiedź o istotę prawdy byłaby łatwa. Jezus objawił, że jest prawdą, i przedstawił nauki moralne, potwierdzone uczciwym życiem bez grzechu, bohatersko zniesioną męką i śmiercią świadomą, męczeńską i odkupieńczą za człowieka, po czym – piszą ewangeliści – zmartwychwstał. - Z drugiej strony, prawda jest trudna do realizowania, w sensie wymogu etycznego, gdyż związana jest z posłuszeństwem sumieniu, o ile jest ono prawidłowo kształtowane – mówi ksiądz etyk. - Trud sumienia poszukującego prawdy odczuwamy całe życie, borykając się i z rozterkami, i wyrzutami.
Nierozdzielny postulat wiary i rozumu
Od prawdy nie da się uciec, pytanie jest jak najbardziej na czasie – twierdzi autor 250-stronicowych podstaw studium filozoficznego o historyczno-współczesnych zderzeniach z prawdą. Tom „Prawda. Cóż to jest?” podzielił na 4 rozdziały. Tytuły laikowi zabrzmią zagadkowo i intrygująco: „Od bytu ku podmiotowi”, klasyczna i nieklasyczna koncepcja prawdy, prawda a sumienie... Autor nie skąpił ciekawostek sprzed 2 i pół tysiąca lat, na przykład, że Sokrates nic nie napisał, jego poglądy znamy głównie z pism Platona. A kto nie wie, czym jest prawda, może wiedzieć, czym jest kłamstwo, które zakłada prawdę – jak dowodzi Werner Kraft. Myślenie o prawdzie powinno pobudzić dociekliwość, ponieważ – według Anzelma z Canterbury – myśl bez zrozumienia to zwykłe niedbalstwo. Książka pod kątem prawdy „analizuje rzeczywistość społeczną” - pisze autor i zachęca niezaznajomionych z z filozofią do refleksji, czy w nurcie filozoficznym, i wynikających zeń uwarunkowań, mamy do czynienia z przeżywaniem prawdy czy ideologicznym „odpryskiem”. Ksiądz Świątkowski dał nam do ręki narzędzie, ułatwiające poruszanie się po skomplikowanej, rozległej czasowo i intelektualnie tematyce. Trójpoziomowe rozróżnienia dociekań filozofów ilustrował wykresami: „ja” empiryczne, „ja” transcendentalne oraz „ja” religijne. Wątków rozważań jest wiele, od prażywiołów po zjawisko „wciskania kitu”. Według H. Frankfurta, niebezpieczniejsze w wymiarze społecznie kształtowanych postaw niż „zaprogramowane (komunistyczne) kłamstwo”. Myśl Platona i Arystotelesa – pisze etyk z Łomży – znajduje „dopełnienie w filozofii chrześcijańskiej jako nierozerwalnym związku myśli augustyńskiej (inspirowanej platonizmem) i tomistycznej (inspirowanej arystotelizmem). Odsyła do św. Augustyna i św. Tomasza z Akwinu, a przypomina o nierozdzielnym postulacie wiary i rozumu. Znajdziemy także rozważania, zrywające z klasycznym, starożytnym i średniowiecznym pojęciem prawdy, gdy do głosu dochodzi myśl Oświecenia, empiryzmu i racjonalizmu, z wieloaspektowymi wymiarami prawdy naukowej. Skłoni to może do aprobaty szczepionek i krytyki bomb atomowych.
Kłamstwa czyhające w ustach polityków
Inspiracją do wydania rozważań były wykłady z filozofii ks. Świątkowskiego w PWSIiP w Łomży. Zamysł zrodził się ok. sześciu lat temu. Naukowe dociekania w trakcie rozważania myśli filozofów przekształcały się w pasjonującą przygodę, kiedy na nowo zastanawiał się nad sensem popularnych pojęć. - W świecie nauki mamy hochsztaplerów, w polityce i mediach dużo manipulatorów, a ludzie nie mają czasu, możliwości, umiejętności, aby zbadać każde zaplanowane kłamstwo – ostrzega etyk przed pochopnym przyjęciem serwowanych wieści. - Politycy starają się tworzyć wrażenie, że znają się na wszystkim, zaś dziennikarze - zatrzeć wrażenie, że nie znają się na niczym. Przyznanie się do niewiedzy to porażka wyborcza. Technikę informacji zdominowała szybkość przekazu, bylejakość i tendencyjność. Kulturę krytycznego odbioru wyparła niechęć do wniknięcia, o co w newsie chodzi.
W trakcie lektury nieraz natkniemy się na miejsca trudne, tj. wymagające namysłu. Czesław Miłosz martwił się w latach 70. w eseju „Saligia” (od pierwszych liter łac. nazw 7 grzechów głównych), że nasza epoka wydaje ludzi przeciętnych: umiejących czytać, pisać i jeździć autem, lecz bez aspiracji intelektualnych i kulturalnych. 48-letni ks. dr Waldemar Świątkowski, absolwent WSD, filozofii i teologii katolickiej w Uniwersytecie L. Maximiliana w Monachium (2004), globalnej wiosce rodem z „galaktyki Gutenberga” daje odpór: wie, co z prawdą działo się w historii, i jakim zagrożeniom w XXI w. będzie musiała sprostać, aby chrześcijaństwo nie traciło wyznawców. Żyjemy na wulkanie: gorąco buzują fanatyzmy i uprzedzenia, a Internet i telewizja tworzą złudzenie wolności i równości.
Mirosław R. Derewońko
„Prawda. Cóż to jest?”, Waldemar Świątkowski, Wydawnictwo Petrus, Kraków 2017. Recenzenci: prof. dr hab. Artur Andrzejuk, dr hab. Krzysztof Kalka.
