Powstanie styczniowe na Mazowszu północno-wschodnim i...
„Powstanie styczniowe na Mazowszu północno-wschodnim i Podlasiu w dokumentach archiwalnych” to najnowsze wydawnictwo Łomżyńskiego Towarzystwa Naukowego im. Wagów. Książka zawiera teksty 16. historyków i archiwistów, przybliżających często nieznane dotąd fakty dotyczące powstania w Łomżyńskiem oraz sylwetki jego bohaterów. – Jest to wydawnictwo oparte na źródłach, na kwerendach archiwalnych i bogactwo tegoż opracowania między innymi na tym polega – mówi ks. Józef Łupiński. – Można dzięki niemu jeszcze głębiej wejść, bardziej wniknąć w temat, który podejmujemy!
W 2013 roku w ramach obchodów 150 rocznicy wybuchu powstania styczniowego w Łomży odbyła się dwudniowa konferencja naukowa ŁTN. Spośród wielu wygłoszonych wówczas referatów wybrano kilkanaście najciekawszych, które złożyły się na zredagowaną przez Dorotę K. Rembiszewską i ks. Józefa Łupińskiego książkę. Ukazała się ona jako tom czwarty serii „Archiwalia a badania regionalne”. jej promocja odbyła się w piątkowy wieczór w Domku Pastora.
– To zbiór bardzo interesujących artykułów, bo wyzyskuje ona materiały dotychczas niepublikowane i opiera się na bardzo rzetelnych kwerendach prawdziwych specjalistów, bo jej autorami są historycy, ale głównie archiwiści-praktycy – mówi Dorota K. Rembiszewska, wiceprezes ŁTN.
Pierwsza część publikacji to „Materiały źródłowe”. Dorota Lewandowska z Archiwum Głównego Akt Dawnych przedstawia więc źródła do dziejów powstania styczniowego na Mazowszu północno-wschodnim i Podlasiu, ze szczególnym uwzględnieniem raportów z pól bitewnych, a Tomasz Fiedorowicz akta naczelników wojennych i wojenno-śledczych powiatu łomżyńskiego. W rozdziale tym pojawiają się też teksty pracowników łomżyńskiego oddziału Archiwum Państwowego w Białymstoku: Danuta Bzura prezentuje materiały do dziejów powstania styczniowego na ziemi łomżyńskiej w jego zbiorach, a Michał Kaczyński spis wszystkich „politycznie podejrzanych” w powiecie łomżyńskim, czyli osób biorących udział w powstaniu.
„Echa powstania w następnych latach” to publikacje historyka Marcina Rydzewskiego z Muzeum Przyrody w Drozdowie na temat powstania w łomżyńskim czasopiśmiennictwie okresu 20-lecia międzywojennego oraz Janusza Danieluka, dotycząca materiałów archiwalnych do badań nad przebiegiem powstania styczniowego na Białostocczyźnie.
W części trzeciej zatytułowanej „Manifestacje patriotyczne i przebieg powstania w różnych miejscach regionu” ks. Józef Łupiński pisze na temat manifestacji patriotycznych na terenie diecezji sejneńskiej w latach 1860-1862, Norbert Tomaszewski (Muzeum Rolnictwa im. ks. K. Kluka w Ciechanowcu) przedstawia powstanie styczniowe w świetle akt wojennych, a wspólnie z Piotrem W. Górskim opisują obrażenia i rany powstańców zabitych w bitwie pod Brdowem na podstawie protokołów przechowywanych w archiwach kościelnych i administracyjnych. Rozdział ten kończy tekst ks. Witolda Jemielitego z Łomży, emerytowanego profesora UKSW, na temat zniewolenia ludności po powstaniu styczniowym na przykładzie diecezji sejneńskiej.
„Sylwetki powstańców” to z kolei przybliżenie działalności niepodległościowej Józefa Konstantego Ramotowskiego ps. „Wawer” (autor Jerzy Ramotowski z ŁTN im. Wagów), ks. Stanisława Brzóski – ostatniego kapelana powstania styczniowego (ks. Marek Truszczyński) oraz powstańca i prawnika Władysława J. Smoleńskiego (Tadeusz Radziwonowicz). Rozdział ten zawiera również pamiętnik Adolfa Białokoza – prawdopodobnego naczelnika miasta Białystok, przygotowywany do druku w całości przez Adama Dobrońskiego, profesora uniwersytetu białostockiego.
Rozdział ostatni to prezentacja wyników prac nad katalogiem miejsc pamięci powstania styczniowego w województwie podlaskim, wydanym w jego 150 rocznicę, autorstwa Iwony Górskiej z Narodowego Instytutu Dziedzictwa OTB.
W czasie zorganizowanej w ramach Centrum Popularyzacji Wiedzy promocji tego wydawnictwa wygłoszono też wykłady: ks. Józef Łupiński przedstawił przebieg powstania styczniowego w Łomżyńskiem, Danuta Bzura zapoznała zebranych z najciekawszymi materiałami dotyczącymi powstania w zasobach łomżyńskiego archiwum, w tym aktami naczelnika powiatu łomżyńskiego z lat 1816-66, a inicjatorka powstania Centrum Dorota K. Rembiszewska zaprezentowała książkę oraz zaprosiła zebranych miłośników historii na kolejne spotkanie 18 marca, które będzie dotyczyć języka i zwyczajów szlachty mazowieckiej.
Wojciech Chamryk
