Łomża miasto „Zachodniej Białorusi” - ::4lomza.pl:: Regionalny Portal

Według paktu Ribbentrop – Mołotow strefy interesów Niemiec i ZSRR na terytorium Polski miały być rozgraniczone mniej więcej wzdłuż linii rzek Narwi, Wisły i Sanu. Łomża przypadła w udziale komunistycznemu Związkowi Radzieckiemu, choć na początku września do miasta wkroczyły wojska niemieckie i to z nimi boje w obronie Ojczyzny toczyli Polacy. Sowieci do Łomży weszli 29 września. Kilka dni wcześniej z samolotu zrzucono na miasto ulotki informujące, że armia Związku Radzieckiego bierze pod ochronę tutejszą ludność, bo Polacy nie są zdolni do samodzielnego rządzenia swoim krajem. Wkraczających do Łomży sowietów na rogatkach miasta serdeczne witała niewielka grupa zdrajców – przede wszystkim żydowskich komunistów. Nowi najeźdźcy, którzy zastąpili wycofane wojska niemieckie, szybko przystąpili do wprowadzania zasad sowieckiej „sprawiedliwości społecznej”. Na dzień 22 października  wyznaczono „wybory” do nowych władz „Zachodniej Białorusi”, w której znalazła się Łomża, i w całym regionie rozpoczęła się „kampania wyborcza”. Podczas jednego z „zebrań przedwyborczych” nauczyciel historii z Łomży miał stwierdzić „Zachodnia Białoruś? - nie słyszałem”. Już podczas najbliższej nocy został wraz rodziną wywieziony i ślad po nim zaginął. Wydawana wówczas oficjalna gazeta „Wolna Łomża”  - później nazwana sowiecką gadzinówką – pisała: że na ten dzień „uciskane przez polskich panów masy Zachodniej Białorusi czekały prawie 20 lat”. Już tydzień po wyborach Zgromadzenie Ludowe Zachodniej Białorusi jednogłośnie wystąpiło do władz ZSRR z błaganiem o przyłączenie zajętych przez Armię Czerwoną ziem do krainy szczęśliwości, jaką według ówczesnej propagandy miał być Związek Radziecki. Na spełnienie tej prośby nie musieli czekać długo: 2 listopada 1939 r. Rada Najwyższa Związku Radzieckiego podjęła uchwałę o włączeniu „Zachodniej Ukrainy” i „Zachodniej Białorusi” w skład ZSRR.

Pierwsze tygodnie okupacji sowieckiej w Łomży przeżył, późniejszy historyk, wówczas dwunastoletni chłopiec, Janusz Tazbir. Oto jak okres pierwszej okupacji sowieckiej w Łomży, na łamach tygodnika „Polityka”, wspominał profesor:
„(...) Do pierwszych Sowietów nastrajały nieufnie nie tylko wspomnienia z niedawnej wojny 1920 roku, ale i ich prymitywizm, fala ciągłych aresztów, wydłużające się kolejki przed sklepami z żywnością. Masowych deportacji nikt wszakże nie przewidywał i pamiętam, jak na spotkaniach u rodziców goście wyrażali obawy, iż pod pozorem bliskości granicy Sowieci mogą zechcieć skłaniać mieszkańców miasta do wyjazdu gdzieś dalej. Niebawem się okazało, iż żadne preteksty nie są nowej władzy potrzebne. Przyszły pierwsze wielkie wywózki (1940 r.), które zbiegły się z ostrymi mrozami. Przewożone w bydlęcych wagonach dzieci, zwłaszcza niemowlęta, zamarzały na śmierć. O tym wszystkim, jak również o okropnych warunkach panujących w Kazachstanie, gdzie znalazła się większość deportowanych, dowiedziano się rychło z listów. O dziwo, na poczcie nie poddawano ich żadnej cenzurze, najwidoczniej w przekonaniu, iż cały Związek Radziecki w jego ówczesnych granicach to jedno wielkie więzienie, które nigdy nie zostanie otwarte. (…) 

Ojciec profesora Tazbira także znalazł się wśród deportowanych. Do kraju odważył się powrócić na stałe dopiero w 1971 r. - dwa lata przed śmiercią. Jak wspominał profesor, nie mógł do końca zrozumieć stosunków panujących w PRL. Zawsze zadawał to samo pytanie, na które nie bardzo wówczas umiałem odpowiedzieć: „A skąd ty wiesz, czy znowu nie dojdzie do masowych deportacji, podobnych do tych, które oglądałem w Łomży?”

Niespełna dwuletni okres okupacji przez wojska radzieckie zapisał się przede wszystkim prześladowaniami i wywózkami Polaków. Od jesieni 1939 roku do czerwca 1941 roku przeprowadzono tu cztery wywózki (trzy w 1940 i jedną w 1941r.) w głąb Związku Radzieckiego. Wywożono przede wszystkim inteligencję - nauczycieli, urzędników, policjantów i ziemiaństwo wraz z całymi rodzinami. W sumie szacuje się że z Ziemi Łomżyńskiej sowieci wywieźli blisko 6500 osób.