Ks. Jerzy Popiełuszko – ofiara systemu i ideologii - ::4lomza.pl:: Regionalny Portal

Niestety dzisiaj, po upływie 25 lat od tego wydarzenia nie brakuje również negatywnych komentarzy dotyczących jego osoby, takich jak: „Popiełuszko minął się z powołaniem, swoje owieczki podburzał do obalenia władzy”, „Jeżeli zajmowałby się wiarą, a nie polityką, to by żył” oraz „No i mają męczennika, a gdyby ci SB-cy zostawili go w spokoju, to dzisiaj bredziłby coś w Radiu Maryja” zaczerpnięte z portali internetowych.

Jak wspomina zajmujący się relacjami Kościoła z władzami komunistycznymi Jan Żaryn, największe uaktywnienie duchowieństwa nastąpiło na początku lat osiemdziesiątych. Wśród duchowieństwa wierni odnaleźli lokalnych „mężów stanu”, autorytety i opiekunów, w tym właśnie ks. Jerzgo Popiełuszkę. Swoistą przestrzenią, na której aktywni duszpasterze spotykali się z wiernymi, były comiesięczne msze św. za Ojczyznę, podczas których – zdaniem władz komunistycznych - wygłaszano antypaństwowe kazania naruszające regulacje prawne odnoszące się do „nadużywania wolności sumienia i wyznania w celu szkodzenia interesom politycznym PRL”. Co najmniej od kwietnia 1982 r. SB wzięła w operacyjne rozpracowanie świątynię żoliborską w stolicy (p.w. św. Stanisława Kostki) oraz ks. Jerzego Popiełuszkę (Sprawa Obiektowego Rozpracowania kryptonim „Popiel”).
W sposób szczególny, SB interesowała się aktywnymi duszpasterzami, skupiającymi wokół świątyń byłych działaczy „Solidarności”, bądź prowadzącymi duszpasterstwa stanowe, w tym młodzieżowe. Z powodu tej działalności narażeni oni byli na prowokacyjne pobicia, kłamliwe artykuły prasowe, jak miało to miejsce w przypadku ks. Jerzego Popiełuszki. Uprowadzony i brutalnie zamordowany w październiku 1984 r. przez funkcjonariuszy SB stał się symbolem dla pozostałych osób walczących z systemem komunistycznym. Nikt chyba poza władzą nie miał wątpliwości, że jego śmierć miała podłoże czysto polityczne.
Samo uprowadzenie, jaki zabójstwo duchownego wywołało powszechne oburzenie i początkowe niedowierzanie społeczeństwa. Po otrząśnięciu się z szoku jakim to wszystko było obok modlitw pojawiły się też indywidualne oraz grupowe protesty. Jeden z nich miał miejsce 31 października 1984 r., kiedy to dwunastu pracowników Szkoły Podstawowej nr 164 w Warszawie wysłało do Sejmu PRL petycję. W związku z „haniebnym porwaniem” duchownego stwierdzali w niej, że „wobec oczywistego terroru i bezprawia daremne są wysiłki i trud, aby wpoić dzieciom szacunek dla prawdy i prawa”. Została ona przekazana do kościoła św. Stanisława Kostki. Funkcjonariusze SB ustalili ponadto, że wszyscy jego sygnatariusze należeli do zdelegalizowanego NSZZ „Solidarność”, a najaktywniejsza była Bożena Skopek.
Odpowiedzialny instytucjonalnie za dokonanie zbrodni aparat bezpieczeństwa, chociaż wskazał winnych jej ze swego grona, nie pozostał neutralny wobec rozwoju sytuacji w późniejszym okresie. Jego funkcjonariusze gromadzili w następnych miesiącach materiały dotyczące zachowania się poszczególnych grup społecznych i zawodowych w związku z toczącym się śledztwem, a następnie procesem. W wytworzonych w tym okresie przez SB materiałach znalazło się m.in. stwierdzenie o nieudanych próbach przedstawicieli opozycji wykorzystania śmierci ks. Popiełuszki do własnych celów nie spotkały się z większym poparciem. Takie stwierdzenie miało raczej na celu przekonanie własnego środowiska i struktur partyjnych o niewielkich reperkusjach tego wydarzenia. Potwierdzałaby to znajdująca się także w tych materiałach informacja o pozytywnej ocenie działań władz zmierzających do wyjaśnienia wszystkich okoliczności uprowadzenia i śmierci duchownego wśród dziennikarzy Komitetu do spraw Radia i Telewizji. Mieli oni twierdzić również, że natychmiastowe wykrycie sprawców, odnalezienie ciała i pochowanie księdza w Warszawie wytrąciło ugrupowaniom antypaństwowym argument o dążeniu przez władze do zatuszowania całej sprawy. Pozytywnie oceniano także komunikat Ministerstwa Spraw Wewnętrznych z 2 listopada 1984 r. dotyczący wyników sekcji zwłok ks. Jerzego oraz decyzję gen. Czesława Kiszczaka o zatrzymaniu dwu kolejnych funkcjonariuszy resortu. Interpretowano to jako dowód konsekwentnej realizacji deklarowanej przez niego chęci informowania społeczeństwa o wynikach śledztwa. I o to najprawdopodobniej komunistom w tym okresie chodziło.
Aparat bezpieczeństwa starał się kontrolować wszystkie wypowiedzi pojawiające się w związku z tym tragicznym wydarzeniem. I tak według SB działania władz, które miały doprowadzić do szybkiego wykrycia sprawców oraz wyjaśnienia wszystkich okoliczności uprowadzenia i śmierci ks. Popiełuszki pozytywnie oceniali dziennikarze z Komitetu do Spraw RTV. Powiązani z władzami komunistycznymi podkreślali informowanie przez Ministerstwo Spraw wewnętrznych społeczeństwa o wynikach śledztwa. Zwykli ludzie odbierali jednak tę sytuacje inaczej, czego dowodem były napisy i ulotki pojawiające się w miastach całej Polski, jak klepsydra o treści „Ks. Jerzy Popiełuszko patriota i patron „Solidarności” zginął śmiercią męczeńską z rąk czerwonych bandytów Kiszczaka i Jaruzelskiego. Naród pamięta i pomści” z Legnicy, czy ulotki „Wczoraj Przemyk jutro ty” znalezione przez funkcjonariuszy aparatu bezpieczeństwa w Białymstoku.
Dzisiaj mamy szeroki dostęp do prac dotyczących działalności i śmierci ks. Popiełuszki. Większość z nich ma charakter biograficzny, są też wydawnictwa źródłowe opisujące jego inwigilację przez Służbę Bezpieczeństwa i oddźwięk społeczny na fakt jego uprowadzenia i zabójstwa. Jego uprowadzenie i śmierć, w początkowej fazie wywołały szok i przygnębienie w środowiskach identyfikujących się z opozycją i Kościołem katolickim. Potem, z czasem coraz mocniej, postać ks. Popiełuszki stawała się inspiracją dla wielu niezależnych przedsięwzięć na różnych polach działalności. Patronat ks. Jerzego w całym kraju przyjmowały w tym czasie liczne konfraternie, fundacje i komitety pomocy represjonowanym. Tłumy wiernych pielgrzymowały do jego grobu przy kościele św. Stanisława Kostki na warszawskim Żoliborzu, gdzie kontynuowano odprawianie comiesięcznych mszy św. w intencji Ojczyzny(1).
W latach 80-tych zginęli zamordowani przez „nieznanych sprawców”, m.in. o. Stanisław (Honoriusz) Kowalczyk dominikanin i duszpasterz akademicki z Poznania, a także ks. Stefan Niedzialak, proboszcz kościoła św. Karola Boromeusza w Warszawie, twórca Golgoty Wschodu – upamiętniającej ofiary sowieckiej zbrodni katyńskiej, czy też ks. Stanisław Suchowolec, przyjaciel ks. Jerzego oraz ks. Sylwester Zych. Nie odnaleziono także sprawców nagłej śmierci ks. Stanisława Palimąki i ks. Antoniego Kija. Bezkarność funkcjonariuszy SB gwarantowała działalność milicji,  prokuratury i sądów, pieczołowicie zacierających ślady prowadzące do prawdziwych wykonawców i zleceniodawców zbrodni. Specjalna komisja sejmowa, powołana przez parlament w 1989 r., odkryła ponad 100 przypadków śmierci, których sprawcy zostali – mniej lub bardziej skutecznie – ukryci przez PRL-owskie służby sprawiedliwości. Na tym tle sprawa ks. Jerzego Popiełuszki, w której odnaleziono bezpośrednich morderców kapłana i ich osądzono (podczas procesu toruńskiego z początku 1985 r.) była wyjątkowa.

(1) Wśród najważniejszych prac biograficznych można wymienić: K. Daszkiewicz, Uprowadzenie i morderstwo ks. Jerzego Popiełuszki, Poznań 1990; M. Kindziuk, Świadek prawdy. Życie i śmierć księdza Jerzego Popiełuszki, Częstochowa 2004; K. Kąkolewski, Ksiądz Jerzy w rękach oprawców. Rzeczywiste przyczyny i przebieg porwania i zamordowania ks. Jerzego Popiełuszki, Warszawa 2004; J. Kotański, Ks. Jerzy Popiełuszko, Warszawa 2004; P. Nitecki, Znak zwycięstwa. Ksiądz Jerzy Popiełuszko 1947–1984, Warszawa 2002.


dr Krzysztof Sychowicz
Instytut Pamięci Narodowej o. Białystok