Przejdź do treści Przejdź do menu
czwartek, 28 marca 2024 napisz DONOS@

Cmentarz parafialno-komunalny w Łomży

Plan - informator cmentarza zabytkowego w Łomży. autor: Donata Godlewska wydawnictwo: TPZŁ - Łomża - 1989r.

Początki Łomży związane są z grodziskiem wczesnohistorycznym tzw. Górą Królowej Bony i Wzgórzem Św. Wawrzyńca w Starej Łomży, gdzie stał kościół pod tym wezwaniem wzniesiony przez Św. Brunona z Kwerfurtu, rozebrany w 1765 r. Na planie sytuacyjnym miasta Łomży z 1801 r. miejsce to jest oznaczone "jako teren pierwszego kościoła chrześcijańskiego i parafialnego".(...) Pierwszy cmentarz parafialny w Łomży - po przeniesieniu jej ze Starej Łomży na obecne miejsce w XIV w. - założono przy kościele NMP i Św. Rozesłańców zbudowanym przed 1392 r., a konserwowanym w 1410r. Kościół położony był wraz z cmentarzem w północno-wschodniej części miasta na tzw. Książej Górze (obecnie ul. Krzywe Kolo). Stał w pewnej odległości od skarpy, bliżej rynku niż obecny kościół kapucynów. Cmentarz niszczony był przez pieszych i konnych, ponieważ prowadziła koło niego droga publiczna do portu i mostu na Narwi. W 1525 r parafią przeniesiono do nowowzniesionego kościoła pw. Św. Michała i Św. Jana Chrzciciela przy ul. Dwornej. Tam zlokalizowano cmentarz grzebalny, który był duży i szeroki, otoczony murem z bramami. Przy cmentarzu prowadziło publiczne przejście, przez co teren niszczony był nie tylko przez ludzi, ale i przez zwierzęta.(...) Ludzi o większym znaczeniu chowano również w samym kościele, np. ks. kanonika Jana Wojsławskiego - pierwszego proboszcza, członków rodzin Koneckich i Modliszewskich. Nie było to niczym wyjątkowym.

Obecny zespół cmentarny w Łomży obejmuje teren cmentarza rzymsko-katolickiego i byłych cmentarzy ewangelicko-augsburskiego i prawosławnego. Należy do najcenniejszych i najstarszych zabytków tego rodzaju w Polsce. Powstał około 1801 r., w okresie, kiedy Łomża wchodziła w skład "Rejencji Białostockiej" w Prusach Wschodnich i była pod władzą pruską w latach 1794-1807. Miasto liczyło przy końcu XVIII w. około 1160 mieszkańców.
Cmentarz założony został w wyniku działalności - powołanej do życia w 1797 r. - "Ordnungs Komission", której zadaniem było zbadanie stanu administracyjno-gospodarczego miast i, m.in. uporządkowanie: sprawy cmentarzy. Ze względów sanitarnych zamykano cmentarze przykościelne i zakładano nowe, poza obrębem miasta.
Na teren nowego cmentarza grzebalnego w Łomży wybrano piaszczyste wzgórze należące dawniej do gruntów sołtysa. Znajdował się w odległości pół wiorsty od miasta, przy drodze do Giełczyna i Zawad. Przeznaczony był dla katolików i ewangelików. Obrys pochówku obejmował 2 morgj i 25 prętów reńskich kwadratowych. Cmentarz otoczony był parkanem, początkowo nie miał wytyczonych uliczek, groby oznaczano kamieniami. W późniejszym okresie porobiono dróżki, wzniesiono także w środku drewnianą kapliczkę z dzwonnicą i ołtarzem Św. Rocha, rozebraną około 1840 roku.

Najstarsza część cmentarza rzymsko-katolickiego znajduje się po prawej stronie od głównego wejścia. Można tam odnaleźć najstarsze ceglane nagrobki - Seweryna Bończy-Skarzyńskiego z 1814 r. i Antoniego Jezierskiego z 1822 r. oraz inne zarośnięte i uszkodzone z połowy XIX wieku. W 1838 r. - staraniem proboszcza ks. Pawła Andruszkiewicza - usunięto parkan, a cmentarz otoczono murem, zasadzono topolą balsamiczną i krzewy. W tym samym roku wzniesiono kaplicę grobową, ceglaną rotundę fundacji Mateusza Śmiarowskiego dla jego żony Wincenty z Rupińskich - początkowo pw. Św. Wincentego, potem Św. Krzyża.
W 1846 r. Rada Administracyjna Królestwa i Policja Lekarska wydała przepisy dotyczące uporządkowania cmentarzy w ciągu dwóch lat. Zgodnie z nimi mogły istnieć dwa rodzaje grobów: stałe (nagrobki z kamienia i żelaza) oraz czasowe (krzyże drewniane). Powtórne grzebanie zmarłych dozwolone było po okresie 15-30 lat. Zmarli w wyniku epidemii np. cholery chowani byli w wydzielonych miejscach jak również samobójcy i dzieci nieochrzczone. Zgodnie z zaleceniem wydanym w 1852 r. przez lekarza powiatowego i policję, przy każdym grobie stał słupek z numerem odpowiadającym zapisowi w księdze zmarłych.
W związku z rozwojem miasta, powstaniem guberni Łomżyńskiej w 1867 r. i wzrostem liczby mieszkańców, która wynosiła w tym że roku ponad 10 tyś., wynikła konieczność rozszerzenia cmentarza - powiększono go w latach 1849, 1861-1879 o tereny położone na wschód. W 1853 roku postawiono dom przedpogrzebowy według projektu budowniczego powiatowego, Teodora Bogumiła Seyfrieda. W 1866 r. wystawiono murowaną dzwonnicą w pobliżu kaplicy Śmiarowskich. W1879 r. pojawiła się neogotycka brama, a w 1888 r. mur od strony szosy zambrowskiej. Na przełomie XIX i XX wieku dużo grobowców było zniszczonych i zaniedbanych. W 1901-1902 r. cmentarz uporządkowano i obsadzono drzewami aleję cmentarną. Pierwotny drzewostan jednak nie zachował się.(...)

Cmentarz ewangelicki istniał od 1801 r ., a nadany został darowizną i decyzją Rządu Pruskiego z tegoż roku, pomimo że gmina ewangelicko-augsburska była nieliczna. Zwiększyła się dopiero w latach 30-tych XIX w.; w 1830 r. liczyła 65 familii, czyli około 250 osób. Nie miała własnego kościoła, plebanii i szkoły. Nabożeństwa odbywały się w sali gimnastycznej kolegium pijarów. Parafią utworzono dopiero w 1843 roku, a w 1853 r. przekazano w użytkowanie kościół popijarski. Cmentarz początkowo był otoczony parkanem, ale w 1831 r. wojska rosyjskie rozebrały go i zużyły na baterie i okopy. W 1844 r. cmentarz obmurowano od północy i południa i wzniesiono kaplicę cmentarną. Stroną wschodnią zamykał mur cmentarza katolickiego, - zachodnią prawosławnego. W 1879r. wzniesiono neoromańską bramą główną. Liczba zmarłych ewangelików ciągle się zmniejszała. Po 1945 r. w ogóle nie było osób tego wyznania na terenie miasta. W 1977 r. Cmentarz ewangelicki przejęła gospodarka komunalna.

Cmentarz prawosławny został założony prawdopodobnie około 1834 r. wraz z powstaniem cerkwi prawosławnej. Najwcześniejsza wzmianka o nim pochodzi z 1839 roku. Obejmował tereny położone na południe od istniejących już cmentarzy katolickiego i ewangelickiego. W związku z powstaniem nowych cerkwi i utworzeniem guberni Łomżyńskiej oraz napływem ludności wyznania prawosławnego był kilkakrotnie rozszerzany i powiększany. W latach 1851-1876,1884-1891 oraz w 1906 r. W 1910 r. wybudowano kaplicę neoklasycystyczną pw. Grobu Pańskiego. Cmentarz zamknięto w 1922 r. W 1977 r. przejęła go w zarząd gospodarka komunalna.

(...) Na XIX-wiecznym cmentarzu Łomżyńskim znajduje się ponad 560 zabytkowych nagrobków zróżnicowanych pod względem stylowym, artystycznym i materiałowym. Zachowały się grobowce i nagrobki w stylu klasycystycznym, neoklasycystycznym, neogotyckim, eklektycznym, niektóre z elementami neorenesansowyrni. Współczesne nagrobki są - można powiedzieć - bezstylowe w porównaniu z nimi. Nagrobki zabytkowe pod względem architektonicznym tworzą piękne pod względem artystycznym kompozycje. Przedstawiają urny żałobne, złamane kolumny, kapliczki z Madonną oraz figurki dziecięce, rzeźby w blasze. Jest również cały szereg krzyży i ogrodzeń żelaznych. Grobowce i nagrobki robione były przeważnie z kamienia, piaskowca, granitu, czasami z żelaza i blachy oraz wyjątkowo z marmuru. Wykonawcami byli kamieniarze oraz znane firmy kamieniarsko-rzeźbiarskie z Łomży i Warszawy. Te piękne zabytki cmentarne w większości są zniszczone i wymagają konserwacji. W związku z tym w narożniku północno-zachodnim cmentarza komunalnego (dawniej prawosławnego) w 1978 r. utworzono niewielkie lapidarium, w którym zgromadzono fragmenty ogrodzeń żeliwnych, 32 nagrobki i krzyże, secesyjną kapliczkę grobową.
Na cmentarzu tym spoczywają ludzie bardzo zasłużeni i to nie tylko dla miasta, np. Jakub Waga (1800-1872) - botanik, autor Flory Polskiej; Feliks Bernatowicz (1786 -1836) - pisarz, autor powieści Pojata, córka Lezdejki, Alfons Budziński (zm. 1855) - lekarz weterynarii, archeolog i badacz Mazowsza oraz wielu urzędników, adwokatów, biskupów i księży, kupców i rzemieślników, żołnierzy i bohaterów narodowych; ofiary I i II wojny światowej i walk bratobójczych po 1915 roku. Pochowani są także ludzie prości i skromni, nieznani nikomu, należący w przeszłości do łomżyńskiej społeczności.

Cmentarz w Łomży jest rodzajem Mauzoleum - pamiątką przeszłości miasta, jego niepisaną historią. Został wpisany do rejestru zabytków decyzją 7. dnia 25.11.1985 r ., L.dz. KL.WKZ-5340-14-85 pod numerem rejestru 271, wydaną przez Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Łomży. Poza nielicznymi wyjątkami nie chowa się już na nim zmarłych.(...)

 
 

W celu świadczenia przez nas usług oraz ulepszania i analizy ich, posiłkujemy się usługami i narzędziami innych podmiotów. Realizują one określone przez nas cele, przy czym, w pewnych przypadkach, mogą także przy pomocy danych uzyskanych w naszych Serwisach realizować swoje własne cele i cele ich podmiotów współpracujących.

W szczególności współpracujemy z partnerami w zakresie:
  1. Analityki ruchu na naszych serwisach
  2. Analityki w celach reklamowych i dopasowania treści
  3. Personalizowania reklam
  4. Korzystania z wtyczek społecznościowych

Zgoda oznacza, że n/w podmioty mogą używać Twoich danych osobowych, w postaci udostępnionej przez Ciebie historii przeglądania stron i aplikacji internetowych w celach marketingowych dla dostosowania reklam oraz umieszczenia znaczników internetowych (cookies).

W ustawieniach swojej przeglądarki możesz ograniczyć lub wyłączyć obsługę plików Cookies.

Lista Zaufanych Partnerów

Wyrażam zgodę