Wulkan i meteoryt nad chemiczną piaskownicą
Profesor Robert Charmas od kilkunastu lat zaprzyjaźnia dzieci z tajemnicami świata pierwiastków i związków chemicznych. Efektowne eksperymenty, jak wulkan i węże faraona, umiejętnie połączył z wprowadzeniem terminologii na temat właściwości substancji, zachodzących zjawisk, używanego szkła i sprzętu w laboratorium, zachowania bezpieczeństwa. 1-klasiści i 3-klasiści wychodzili z auli w Akademii Łomżyńskiej zadowoleni, bo pełni wrażeń, spostrzeżeń, wiedzy na temat doświadczeń.
Pomysł nazwy „chemicznej piaskownicy” narodził się około 2011 r., kiedy w Akademii (ówczesnej PWSIiP) funkcjonowała Akademia Przedszkolaka. Setki dzieci z Łomży i powiatu uczestniczyło w zajęciach na podobieństwo „studenckich”. Wykłady i pokazy miały zaciekawiać ambitnych malców światem nauki. Profesor Charmas nieraz usłyszał, że ówcześni przedszkolacy dzisiaj są licealistami lub studentami, że wspominają spotkania w auli, że chemię zdawali na maturze i przydała im się do studiowania kierunków medycznych. Była to inicjatywa uczelni, aby wspomagać placówki oświaty w dostępie do sprzętu i odczynników, którymi z racji na ich dużą kosztochłonność nie dysponowały.
Różdżka czarodziejska ze świecącą gwiazdką
Uczennice i uczniowie ze Szkoły Podstawowej w Konarzycach przyjechali do Akademii autobusem z dwiema nauczycielkami: Małgorzatą Jagielską i Renatą Kurowską. Obydwie także miały powody do radości, ze względu na wzorowe zachowanie podopiecznych w czasie zajęć z chemii w uczelni. Znakomita większość słuchaczy okazywała żywe zainteresowanie i udzielała trafnych odpowiedzi, co dobrze świadczyło o uważnej obserwacji wydarzeń na scenie. Stała tam długa ława z obrusami i sprzętem laboratoryjnym, jak na zdjęciach Jacka Bochenka. Profesorowi Charmasowi towarzyszył podczas demonstracji procesów i zjawisk asystent - jego syn Janek. Które z doświadczeń zrobiły na dzieciach największe wrażenie...? Eksperyment „meteoryt” zapamiętali: 14-letni 8-klasista Dominik Szymański i 1-klasista Alex Jałowiecki – spalanie kawałka metalu magnezu w tlenie spowodowało jego silne świecenie, jako srebrzystej gwiazdy czy właśnie białego meteorytu, z żółtymi refleksami.
Płyny i proszki zmieniają niespodziewanie kolory
Pod wrażeniem byli wszyscy, gdy profesor wkładał kawałki metalu sodu do wody w szklanej szalce - sód wyjmował z nafty, co przeciwdziała utlenieniu. Szalka to jakby dno bardzo szerokiej szklanki, w której sód reagował energicznie z wodą, tak że palił się gaz wodór, widziany jako smużka dymu. Kilka kropel dodatkowej substancji zabarwiło roztwór na malinowo, wzbudzając podziw widowni.
W jeszcze większe zdumienie wprawił eksperyment z kolorami: płyn w zlewce z barwy niebieskiej zamieniał się jak prawie w sygnalizacji świetlnej w: zielony, czerwony i żółty. Chemik gwałtownie potrząsał zlewką, żeby poddany redukcji związek chemiczny szybko i intensywnie napowietrzyć, a tlen znowu przemieniał kolory. Dzieci podziwiały powstawanie piany w cylindrze miarowym - do węglanu sodu dodał ocet i płyn do mycia naczyń. Widzom spodobały się zwłaszcza węże faraona. Maria Jemielity widziała, że w popiele drzewnym – z kominka - eksperymentator wydrążył dziury i wsypał do nich cukier, przemieszany z odrobiną kwaśnego węglanu sodu w proporcji 10 : 1. Polał spirytusem i podpalił, przez co zaczęły w powietrzu powstawać wieżyczki, zaś z nich po załamaniu w przestrzeni wyłaniały się pełzające węże faraona. Wulkan także miał powodzenie: pomarańczowy proszek (to zapewne dichromian VI amonu) został rozdrobniony w moździerzu tłuczkiem, wsypany do probówki i ogrzany nad palnikiem. Proszek nagle zamienił się w zielony pył i wystrzelił na metr.
Dzieci wiedzą na co dzień, że chemia jest wszędzie
Zuzanna Karpińska i Jan Ogrodnik z koleżankami i kolegami przybliżają nazewnictwo popularnych w laboratorium określeń: probówka to fiolka; zlewka kształtem przypomina szklankę z dziubkiem na obrzeżu; bagietka to szklany pręcik - bez dziurki, a więc nie rurka; moździerz to miseczka, jak w domu do ucierania ziół. Dzieci wiedzą, że chemia jest wszędzie. Mają z jej wytworami do czynienia na co dzień: w jasnym hallu stoimy na wykładzinach, a ściany pomalowane są farbami; samochody mają paliwa w silnikach i lakiery na karoseriach; w domach gotuje się zupę i smaży na tłuszczach; mydło się rozpuszcza i szampon pieni; w rolnictwie stosuje się nawozy i środki ochrony roślin itd.
Profesor Robert Charmas od 35 lat zawodowo wprowadza w tajniki użytecznej dziedziny w wielu sferach życia. Pracował w UMC-S w Lublinie, w AWF w Warszawie Filia w Białej Podlaskiej i od 2006 r. w Akademii Łomżyńskiej (początkowo PWSIiP, później ANS). Z nostalgią wspomina, gdy przed wieloma laty jako chłopiec robił doświadczenia z zestawu „młody chemik”, „junyj chimik”. Stąd zamiłowanie do eksperymentowania i porównywania substancji, przesypywania i przelewania, zapalania i spalania. Wiedzą i doświadczeniem dzieli się ze studentami kierunku bezpieczeństwo i certyfikacja żywności w Akademii Łomżyńskiej, wykładając tam chemię: ogólną, nieorganiczną, fizyczną oraz biochemię. Przez dwie kadencje 4-letnie w latach 2009 – 2017 był rektorem uczelni.
Mirosław R. Derewońko
tel. red. 696 145 146
