Stara Łomża jak Gniezno
- Z olbrzymim zainteresowaniem czekam na kolejne odkrycia i wyniki wykopalisk w Dolinie św. Brunona obok Wzgórza św. Wawrzyńca w Starej Łomży, prowadzone przez archeologa Antoniego Smolińskiego – mówi znany historyk prof. Krzysztof Sychowicz, współautor monografii Łomży. - Hipoteza badacza, że przed ponad 1000 lat nad Narwią święty Brunon założył misyjną metropolię ze świątynią i eremami zakonników jest niezwykle ciekawa, chociaż nie ma jeszcze materialnych dowodów, pochodzących z wykopalisk archeologicznych. Jako łomżyniak życzę mu powodzenia.
W roku jubileuszu 50-lecia Gmina Łomża zorganizowała konferencję naukową na temat początków chrześcijaństwa na Ziemi Łomżyńskiej. W Muzeum Diecezjalnym spotkali się badacze przeszłości, aby rozważać aspekty misji św. Brunona sprzed ponad 1000 lat. Jej lokalnym znakiem jest Wzgórze św. Wawrzyńca nad Narwią, badane przez archeologów, do którego może odnosi się tajemne zdanie łaciną: „Ecclesia Lomzensis erecta in Stara Łomża circa annum 1000, crescente fide in Mazovia”...
Zdanie to oznacza, że kościół łomżyński, zbudowany w Starej Łomży ok. roku 1000, powstał wraz ze wzrostem wiary na Mazowszu. Tradycja ustna przechowała przekaz, że kościół znajdował się na Wzgórzu św. Wawrzyńca. Aspekty postaci i znaków sprzed 1000 lat omawiali znawcy dziejów. Ks. dr hab. Józef Łupiński przybliżył temat „Święty Brunon – Patron Diecezji Łomżyńskiej”. Historyk dr hab. Krzysztof Sychowicz analizował kwestię: 1410 r. data ze sztandaru Gminy Łomża (pierwsza wzmianka o Starej Łomży) to data erygowania przez biskupa Jakuba z Korzkwi parafii. Objęła ona: Łomżę, Łomżycę, Jednaczewo, Kupiski, Konarzyce, Giełczyn, Podgórze, Siemień, Starą Łomżę. W ten sposób część Mazowsza oficjalnie włączono w struktury kościelne. Parafia była przeniesiona ze Wzgórza św. Wawrzyńca do kościoła NMP i świętych Rozesłańców na Popowej Górze i trwała do 1525 r. Wówczas zaistniała budowana przez ponad 20 lat fara – dziś Katedra, zaś w pożarze Łomży palił się kościół Rozesłańców. W tamtym miejscu znajduje się obecnie klasztor Ojców Kapucynów.
3 kościoły
Archeolog Antoni Smoliński, który 23 lata temu, przed 20 laty i w ub. roku prowadził wykopaliska, przedstawił sytuację między Wzgórzem św. Wawrzyńca a Górą Królowej Bony - na działce numer 144 w Starej Łomży. Szuka grobu św. Brunona. Główna teza Pana Smolińskiego jest taka: Stara Łomża z kościołem na Wzgórzu św. Wawrzyńca była siedzibą misyjnej metropolii mazowieckiej, zorganizowanej przez św. Brunona. Hipotezę oparł na dokumentach z archiwów i opracowaniach oraz przekazach. Archeolog liczy na argumenty ukryte w ziemi. Liczni słuchacze dowiedzieli się, że na Wzgórzu były w 2. tysiącleciu 3 kościoły. Pierwszą świątynię budował Brunon z towarzyszami ok. 1000 roku. Druga powstała w 2. połowie XII w. / na początku XIII w., miała dach z dachówki, może istniała do 1410 r., gdy przeniesiono parafię ze Wzgórza do Łomży. Archeolog twierdzi, że kościół Rozesłańców był filialny względem kościoła na Wzgórzu. Trzecią świątynię na Wzgórzu budowano z gontem drewnianym w 2. połowie XV wieku; istniała do 1765 r. Patrząc od Narwi, po lewej stronie Wzgórza wyraźna jest dolina, na której zboczu archeolog odkrył ścieżkę, może część kamiennych schodów, będących fragmentem dużego założenia benedyktynów – eremitów. Oprócz towarzyszy wyprawy misyjnej, św. Brunon musiał w metropolii iluś zostawić. Zdaniem archeologa, po śmierci Brunona w 1009 r. misja funkcjonowała. W „Kronice” Galla Anonima mowa o tylko 2 metropolitach Polski: w Gnieźnie działał Radzym Gaudenty (brat św. Wojciecha), w mazowieckiej mógł działać św. Brunon. Nowe ślady archeolog odkrył w falsyfikacie mogileńskim. Badacz mówi, że ze Starej Łomży „klasztor” - eremy benedyktynów przeniesiono do Mogilna po śmierci Masława w epoce Kazimierza Odnowiciela, może ok. roku 1049 – 1050. Najstarsza część falsyfikatu dotyczy uposażenia, nadania, majątku, inwentarza, dóbr, jakimi dysponowali benedyktyni w Starej Łomży.
Święty Brunon
9. marca 1009 r. umiera śmiercią męczeńską św. Brunon z Kwerfurtu (974-1009), mnich i biskup, misjonarz. W liście do króla Niemiec Henryka II, pisanym pod koniec 1008 r. prawdopodobnie w Polsce, Brunon zapowiada rychłą wyprawę do Prusów. Kronika Kwedlinburska podaje: „Bruno, drugiego imienia Bonifacy, arcybiskup i mnich w 18. roku swego wyświęcenia zginął 9. marca, ścięty przez pogan na granicach Rusi i Litwy z 18 towarzyszami i wzięty został do niebios”. Wedle Kroniki Thietmara, biskupa merseburskiego, który był krewnym Brunona, miał on zginąć na pograniczu prusko-ruskim. Thietmar twierdzi, że przez miesiąc „ciała tych męczenników leżały niepochowane, aż dopiero Bolesław (Chrobry), dowiedziawszy się o tym, wykupił je i w ten sposób przysporzył swemu domowi błogosławieństwo na przyszłość”.
Gdzie ten grób?
Mnich Wipert, jedyny ocalały, acz oślepiony uczestnik misji św. Brunona, relacjonuje: „Także ów kapłan i męczennik Chrystusowy Brunon, opuściwszy biskupstwo oraz powierzoną sobie trzodę, udał się wraz ze swymi kapelanami do Prus, by nawracać pogańskie ludy na przenajświętsze chrześcijaństwo.” (...) Potem przybył konno do biskupa książę tej ziemi, przepełniony mocą diabelską, i tego biskupa wraz z kapelanami zarządził umęczyć bez jakiejkolwiek skargi. Biskupowi kazał obciąć głowę i kazał powiesić wszystkich kapelanów, i nakazał by wyłupić mi oczy. Potem zaś z mocy Chrystusa widziano tam cuda bez liku i znaki, teraz zaś nad ich ciałami pobudowane są klasztory.” Na wspomince o monastyriach – ówczesnych „klasztorach” eremitów archeolog opiera przypuszczenie, że Stara Łomża stała się miejscem ostatniego spoczynku św. Brunona i towarzyszy. Przywołuje źródło ustne, rozmowę z sędziwym mieszkańcem Starej Łomży Antonim Drozdem (94 lata w 2000 r.), który przekazał informację o 3 świątyniach na Wzgórzu i pochowanym tu biskupie i zakonnikach... Pan Drozd był wówczas w świetnej kondycji fizycznej, psychicznej i intelektualnej. Prawdziwość przekazu opowieści o 3 świątyniach potwierdziły badania archeologa w 2000 i 2003 r.
Napis na desce
Ks. prof. Witold Jemielity, który szukał śladów pamięci o św. Brunonie w regionie, wskazał m.in. fragment z pracy Gieorgija. J. Worobijewa, pt. „Łomża”, wydanej w 1900 r.: „Na desce w farnym kościele był napis: Ecclesia Lomzensis erecta in Stara Łomża circa annum 1000, crescente fide in Mazovia. Deska ta znajdowała się poza głównym ołtarzem. Widział ją autor opracowania „Dawna i teraźniejsza Łomża” (L. Rzeczniowski, Dawna i teraźniejsza Łomża, Warszawa 1861). Dwadzieścia lat temu zdjęto deskę, była zniszczona, stara. Ja (Worobiew) czytałem w kronice Spangenberga, że podążając z działalnością apostolską ku Prusom, przybył do Łomży mnich - benedyktyn Brunon i założył tutaj kościół pod wezwaniem św. Wawrzyńca”. Badania na Wzgórzu mają ruszyć wiosną...
Mirosław R. Derewońko
tel. red. 696 145 146
Stara Łomża była siedzibą metropolii mazowieckiej...?
Grób świętego Brunona czeka na odkrycie w Starej Łomży
Patron Diecezji św. Brunon na obrazie w Katedrze
Krzyż na wzgórzu św. Wawrzyńca
Św. Brunon na znaczku pocztowym
Średniowieczne grodziska są wspólnym skarbem
Wystawa wykopalisk ze wzgórza Św. Wawrzyńca w Łomży
