Książę Mieszko I i król Bolesław Chrobry w Łomży - ::4lomza.pl:: Regionalny Portal

Tysiąc lat temu Bolesław Chrobry, syn księcia Mieszka I, znanego z Chrztu Polski w 966 r., założył upragnioną koronę. Koronacja ta była „sygnałem dla ówczesnego świata, że młode państwo polskie jest niepodległe i niezależne. Był to początek wzrastania pozycji Polski na średniowiecznej mapie Europy, która z księstwa przeistoczyła się w królestwo” - czytamy  w Uchwale Sejmu RP z dnia 24. lipca 2024 r. Tereny Gminy Łomża leżały w Polsce od początku jej dziejów. Potwierdzają to zabytki archeologiczne i badania na rozległym grodzisku w Starej Łomży. Naukowcy ocenili, że na skarpie znajduje się jedno z największych grodzisk wczesnośredniowiecznych. W czasach kształtowania się państwa polskiego grodzisko w Starej Łomży, jak pisała archeolog Ewa Twarowska, przekształciło się w ludną i bogatą osadę targową, aktywizującą osadnictwo w okolicy i zajmującą coraz większą przestrzeń. 

Natomiast na pobliskim Wzgórzu św. Wawrzyńca, według tradycji i odpisów akt kościelnych, miał być wzniesiony „kościół parafialny po raz pierwszy około roku Pańskiego 1000, na początku religii chrześcijańskiej w Królestwie Polskim”. Jako założyciela parafii tradycja wskazuje św. Brunona z Kwerfurtu, biskupa, przyjaciela Bolesława Chrobrego i misjonarza, który poniósł śmierć męczeńską w 1009 r. w misji chrystianizacyjnej na pograniczu Prus, Jaćwieży, Rusi, Litwy. Konferencję Gmina Łomża zorganizowała wspólnie z ŁTN, Muzeum Północno-Mazowieckim i Muzeum Diecezjalnym.

Metropolia nad Narwią...?
Archeolodzy drobiazgowo opowiadali o prowadzonych badaniach. Przedstawili tereny wykopalisk, przebieg prac, hipotezy badawcze, nowe znaleziska. Na przykład, Michał Grabowski – dwa denary Ottona i Adelajdy, pozwalające wyznaczać najdawniejszą chronologię ośrodków osadnictwa, m.in. od Wizny do Starej Łomży, okolic Czarnocina, w pobliżu Piątnicy, Nowogrodu, na lata 983-1002. Razem z Magdaleną Bilewicz podziela pogląd, że osada w pobliżu dogodnej przeprawy przez rzekę Narew na wysokości Góry Królowej Bony powstała co najmniej w IX w. Archeolodzy zaapelowali o wielosezonowe badania interdyscyplinarne z pobieraniem próbek, badaniami paleobotanicznymi i dendrochronologicznymi. Archeolog Antoni Smoliński, który ponad 20 lat temu prowadził badania na Wzgórzu św. Wawrzyńca, powtórzył swoją tezę, że przed tysiącem lat na ziemiach polskich były 2 metropolie/arcybiskupstwa: w Gnieźnie w Wielkopolsce i w Starej Łomży na Mazowszu, mająca charakter misyjny. Zdaniem Smolińskiego, ma to związek z inwestycją Mieszka I w budowę grodu w Płońsku w 979 r., gdzie mógł panować kilkunastoletni książę Bolesław (syn z Czeszką Dobrawą, pierwszą żoną księcia, przyszły pierwszy król Polski). Mazowsze zaczęło kształtować się w tamtym okresie jako oddzielne księstwo, a jak zauważa prof. Adam Łukaszewicz z UW - na pograniczu grup etnicznych: Prusów, Jaćwingów, Rusinów i zachodnich Słowian, z kształtującym się językiem polskim.

Zausznica srebrna, dwa groty strzał i ceramika
O ważności nadnarwiańskiego grodziska w pobliżu Łomży o powierzchni ok. 2 hektarów świadczą pobliskie szlaki handlowe i (znajdowane także na szlaku handlowym w innych osadach grodowych nadrzecznego regionu) obiekty, tj. tak zwane importy z południa Europy, a nawet i środkowej Azji.

Prelekcje wygłosili również inni naukowcy, np.: dr hab. Maciej Karczewski, prof. UwB, dr hab. Krzysztof Sychowicz, prof. AŁ i dr Marcin Engel z Państwowego Muzeum Archeologicznego w Warszawie. Weronika Bałdyga z WA UW przypomniała dotychczasowe badania na grodzisku w Starej Łomży, jakie prowadzili: w latach 60. Tadeusz Żurowski, w latach 80. Ewa Twarowska, w 2017 r. i 2018 r. Stowarzyszenie Starożytników, zaś w 2024 r. Sławomir Wadyl z Wydziału Archeologii UW, gdy wykonano 2 wykopy sondażowe: 10 m na 5 m oraz 10 m na 2 i pół metra – a znaleziono, m.in. dwa groty strzał, zausznicę srebrną, 591 fragmentów ceramiki i narzędzia kamienne - dużo starsze, wskazujące na wcześniejsze funkcjonowanie społeczności w osadzie nad Narwią. Archeolodzy z kraju i regionu postulują kontynuację prac, aby ustalić dzieje grodziska i jego rolę w średniowieczu. 

Mirosław R. Derewońko
tel. red.  696 145 146