Zagadki w Dolinie św. Brunona
- Łomża jest bliska memu sercu, mimo że nie jestem łomżaninem ani łomżyniakiem – mówi Antoni Smoliński, archeolog, który prowadził badania na Wzgórzu św. Wawrzyńca w Starej Łomży w roku 2000, 2003 i 2022. Wiosną roku 2023 powrócił w tamte okolice nad Narwią, żeby szukać śladów po misji chrystianizacyjnej św. Brunona (ok. 974-1009). Zdaniem archeologa, pierwszy kościół przed tysiącem lat na wzgórzu założył św. Brunon i po śmierci męczeńskiej tam został z 18 towarzyszami pochowany. Badacz odkrył tajemnicze pozostałości po kamiennych schodach lub ścieżce z kamieni, wiodącej od podstawy doliny na szczyt między Wzgórzem św. Wawrzyńca a Górą Królowej Bony. W niedzielę Gmina Łomża zorganizuje tam „Festyn kultury średniowiecznej na św. Wawrzyńca”.
Siodłowate obniżenie terenu pomiędzy wzgórzem a górą zaczęto nazywać Doliną św. Brunona, od czasu, gdy archeolodzy zainteresowali się w okresie biskupstwa Stanisława Stefanka (1936-2020) pradawnymi ziemiami. Koncepcja Pana Smolińskiego opiera się na przekonaniu, że Brunon właśnie stąd, znad Narwi wyruszył około roku 1000-ego z misją ewangelizacyjną dla pogan w stronę Prus i Rusi oraz Litwy. - Miasto Łomża i Gmina Łomża mają tutaj wielki skarb, w który jeszcze nie mogą uwierzyć. Mam ogromny szacunek dla Brunona i chciałbym, ażeby mieszkańcy terenów, gdzie św. Brunon zakładał misję, przebywał z towarzyszami i nauczał, również pamiętali, mówili i czcili Go. Brunon reprezentował Kościół, który pasie owce, a nie strzyże. Krzewił wiarę, nie dbał o zaszczyty.
Eremici
Pan Smoliński zauważa, że Stara Łomża, kościół i eremy na Wzgórzu św. Wawrzyńca były częścią misyjnej metropolii mazowieckiej, którą zorganizował św. Brunon. Jego zdaniem, w 2. tysiącleciu istniały tam jeden po drugim 3 kościoły. Pierwszy zbudował Brunon z towarzyszami ok. 1000 roku. Drugi postawiono w 2. połowie XII w. lub na początku XIII w. Być może, istniał nawet do 1410 r., kiedy ze Wzgórza w Starej Łomży przeniesiono parafię do Łomży. Dlatego archeolog przekonuje, że „kościół Rozesłańców był filialny względem kościoła na Wzgórzu”. Trzeci kościół na Wzgórzu pobudowano w 2. połowie XV wieku, a istniał do 1765 r. Cegły z rozebranej świątyni miały służyć do budowy klasztoru i kościoła Ojców Kapucynów. Prace wykopaliskowe przerwano na wiosenne zakładanie gniazd przez ptaki. Kilkanaście par jaskółek w jamkach na zboczu wychowało pisklęta, więc z końcem sierpnia archeolog wznowi wykopaliska.
Dużą zagadkę stanowi ścieżka z kamieni, a może pozostałość po kamiennych schodach, gdyż prowadzi od podstawy doliny w stronę szczytu. Kto i kiedy ją założył – czy Brunon z towarzyszami? Dlaczego w połowie XI w. została zniszczona - czy dlatego, że wiodła do miejsca osiedlenia eremitów, żyjących podobnie jak benedyktyni długo przed powstaniem znanego nam zakonu? Św. Brunon był pobożny, skromny, nie zgromadził sobie dóbr, nie karał bez wytłumaczenia przewiny – archeolog mówi o świętym w samych superlatywach.
Gdzie grób?
Współcześnie mało kto pamięta, że droga do Starej Łomży w XVII oraz XVIII w. nazywana była Drogą Wawrzyńca, bo przez setki lat podążali tamtędy pielgrzymi, nawet po likwidacji 3. kościoła, na miejscu którego stanęła kapliczka, a obecnie - wyniosły krzyż, otoczony głazami, kamieniami po resztkach świątyni. Pan Smoliński chce eksplorować zbocze Doliny św. Brunona w dalszym ciągu, ponieważ intryguje go, co znajduje się pod około półtorametrową warstwą nawiezionej sztucznie ziemi w XVII w. albo na przełomie XVII / XVIII w., o czym świadczą fragmenty ceramiki z niższej warstwy. Archeolog postawił hipotezę, że niedawno odkrytą ścieżkę / schody zniszczono ok. 1050 r. po śmierci Masława, gdyż przeniesiono do Mogilna ze Starej Łomży eremy benedyktynów. Według Pana Smolińskiego, w odkrytych znaleziskach są fragmenty ceramiki średniowiecznej. Dotychczas nie odnaleziono ciała ani grobu św. Brunona, gdzie mnich męczennik spoczywałby z odciętą głową, tak jak i jego towarzysze. Tradycja ustna w miejscowości przechowała przekonanie o 3 świątyniach na Wzgórzu św. Wawrzyńca i pochowanym tam w pobliżu biskupie i zakonnikach. Czy potwierdzą to badania archeologa, że w Starej Łomży spoczywa przyjaciel Ottona III i Bolesława Chrobrego...? W przekazach pisemnych odnotowano zdanie po łacinie na desce, znalezionej przed ponad 120 laty w farze: „Ecclesia Lomzensis erecta in Stara Łomża circa annum 1000, crescente fide in Mazovia”.
W niedzielę, 6. sierpnia, Gmina Łomża zaprasza na pokazy walk rycerzy, średniowieczną muzykę i tańce, widowiska i konkursy z nagrodami, jadło i napitki. „Festyn kultury średniowiecznej na św. Wawrzyńca” zacznie się mszą św. na Wzgórzu o godz. 12. i biegiem na Górę Królowej Bony. Sponsor główny GAZ-System.
Mirosław R. Derewońko
tel. red. 696 145 146
Stara Łomża była siedzibą metropolii mazowieckiej...?
