Pojęcia w Onkologii
Onkologia stale rozwija się, nowe metody diagnozy, nowe sposoby leczenia, nowe leki, nowe słownictwo. CYTOSTATYKI - grupa substancji naturalnych i syntetycznych używanych w chemioterapii nowotworów, działająca toksycznie na komórki nowotworowe charak¬teryzujące się szybkimi podziałami. Niestety leki te uszkadzają także inne szybko dzielące się, zdrowe komórki. Cytostatyki są przenoszone przez krew i dzięki temu mogą dotrzeć do komórek nowotworowych w obrębie całego organizmu.
Ogólna zasada działania cytostatyków polega na zaburzaniu cyklu komórkowego i powodowaniu śmierci komórki lub zahamowaniu jej rozwoju i podziałów. Skutecz¬ność leczenia zależy od stopnia w jakim populacja komórek nowotworowych zostanie zniszczona. Zwykle podczas jednej chemioterapii stosuje się kilka leków z różnych grup cytostatyków. Powoduje to zwiększenie skuteczności leczenia. Leki dobiera się tak, aby miały różny mechanizm działania (zabijały komórkę różnymi sposobami) i jednocześnie inne działania niepożądane, dzięki czemu unika się nasilenia tych sa¬mych efektów toksycznych.
RECEPTOR HER2 - białko zanurzone w błonie komórkowej, które w zdrowej komórce spełnia wiele funkcji, m. in. umożliwia kontaktowanie się z otaczającym śro¬dowiskiem, reagowanie na odbierane bodźce, regulowanie procesu wzrostu podziału prawidłowej komórki. W komórce nowotworowej dochodzi czasem do zwiększenia licz¬by cząstek receptora na powierzchni komórki (tzw. nadekspresja), co powoduje utratę kontroli i niepohamowany wzrost nowotworu.
Obecny w nadmiarze (tzw. nadekspresja) na powierzchni komórek raka piersi u ok. 25% chorych, może być odpowiedzialny za szybki wzrost nowotworu. Stan recepto¬ra HER2 jest istotnym elementem raportu patologa, jednym z czynników wpływających na decyzję lekarza dotyczącą wyboru właściwego leczenia systemowego.
HERCEPTYNA - [inaczej Trastuzumab] - lek stosowany w onkologii - przeciw¬ciało monoklonalne IgGl, łączy się ono z receptorem ludzkiego naskórkowego czyn¬nika wzrostu (HER2), hamuje proliferacje [gwałtowny wzrost, rozprzestrzenianie się] komórek wykazujących ekspresję tego receptora
Wskazania: rak piersi z nadekspresją receptora HER2
PRZECIWCIAŁA LUB IMMUNOGLOBULINY - białka wydzielane przez komórki plazmatyczne (czyli pobudzone limfocyty B) w przebiegu odpowiedzi im¬munologicznej . Białka wydzielane są podczas zmian, jakie zachodzą w organizmie pod wpływem kontaktu z antygenem. W tego typu reakcji czynnik odpowiedzialny za rozpoznanie antygenu i wyzwolenie ataku na niego znajduje się w bezkomórkowym płynie (łac. humor - płyn), np. w osoczu krwi, czy płynie tkankowym.
PRZECIWCIAŁA MONOKLONALNE - zbiór przeciwciał, które wykazują jed¬nakową swoistość względem danego antygenu i ewentualnie takie samo lub podobne powinowactwo. Nazwa wywodzi się stąd, że wszystkie takie przeciwciała są otrzymy¬wane z jednego klonu limfocytów B.
FISH - (fluorescencyjna hybrydyzacja in-situ) - test FISH to badanie określają¬ce status receptora HER2 w komórce nowotworowej przy wykorzystaniu specjalnego fragmentu z fluorescencyjnym znacznikiem, który łączy się z DNA. Liczba sygnałów fluorescencyjnych określa nadmierną ekspresję receptora HER2.
Test określa, jak dużo kopii genu znajduje się w jądrze komórki. Jest to trudniej¬sza i droższa metoda, ale dokładnie precyzuje, czy mamy do czynienia z amplifikacja genu (za wartość graniczną przyjęto pięć kopii genu w jądrze).
Badanie FISH wykonuje się jako badanie dodatkowe w celu precyzyjnej oceny preparatu przy wyniku HER2 ++, czyli w tak zwanej grupie granicznej, gdzie jedno¬znaczna ocena receptora jest utrudniona.
ANGIOGRAFIA - badanie radiologiczne, polegające na podaniu kontrastu do¬żylnie bądź dotętniczo i ocenie naczyń krwionośnych. Stosowane w onkologii m.in. w ocenie ukrwienia guzów nowotworowych oraz ewentualnego naciekania struktur naczyniowych przez naciekający guz nowotworowy.
PET/CT - Pozytronowa Tomografia Emisyjna (PET: Positron Emission Tomogra- phy - nowoczesna metodą diagnostyki obrazowej stosowana w medycynie nuklearnej głównie przy badaniach mózgu, serca, stanów zapalnych niejasnego pochodzenia oraz nowotworów. Technika ta daje możliwość najbardziej efektywnego i dokładnego zróż¬nicowania między nowotworami złośliwymi i łagodnymi oraz pozwala na wykrycie ewentualnych nawrotów. W metodzie tej zamiast zewnętrznego źródła promieniowa¬nia rentgenowskiego lub radioaktywnego rejestruje się promieniowanie powstające podczas anihilacji pozytronów, których źródłem jest podana wcześniej pacjentowi sub¬stancja promieniotwórcza.
IHC, inaczej: badanie immunohistochemiczne - jeden z testów, które pozwalają na wykrycie obecności receptora HER2 (produktu nadmiernej aktywności genu HER2, który występuje na powierzchni komórek nowotworowych). Podobną metodą IHC po¬szukuje się także mikroprzerzutów w pozornie niezmienionych węzłach chłonnych.
Wynik testu podaje się, używając określeń:
0 - negatywny - brak nadekspresji,
(+) - negatywny - brak nadekspresji,
(++) - graniczny - należy przeprowadzić test metodą FISH,
(+++) - pozytywny - silna nadekspresja Her2
Inhibitory aromatazy - leki, które zmniejszają ilość hormonów (estrogenów) w organizmie. Są stosowane u kobiet po menopauzie, gdy receptory ER/PGR sa dodatnie (+).
Lapafinib - lek przeciwnowotworowy stosowany w leczeniu onkologicznym gu¬zów litych takich jak: rak piersi, rak płuca. 13 marca 2007 roku lek ten został za¬aprobowany przez FDA do leczenia zaawansowanych przypadków raka piersi - raka z przerzutami w połączeniu z chemioterapią przy użyciu kapecitabiny, po wcześniejszym stosowaniu trastuzumabu (Herceptyna), antracyklin i taxanów. Nazwy handlowe: Ty- kerb (USA), Tyverb (Europa). Lapatinib jest inhibitorem podwójnej wewnątrzkomór¬kowej kinazy tyrozynowej receptora naskórkowego czynnika wzrostu (EGFR, ErbB-1) oraz receptora HER2/neu (ErbB-2) komórek nowotworowych.
U pacjentek HER2+ z rakiem sutka z przerzutami dodanie lapatinibu do standar¬dowej terapii spowolniło wzrost guza.
Węzeł wartowniczy - Sentinel lymph node (SLN) - jest to pierwszy węzeł chłonny na drodze spływu chłonki z ogniska nowotworowego. Z racji położenia, prze¬rzuty nowotworów złośliwych przerzutujących drogą naczyń chłonnych pojawiają się najczęściej najpierw w węźle wartowniczym. Określenie istnienia ewentualnych prze-rzutów w SLN ma kluczowe znaczenie dla terapii niektórych nowotworów. Biopsja wę¬zła wartowniczego stosowana jest u chorych z nowotworem gruczołu sutkowego. Brak przerzutów w węźle wartowniczym rokuje dobrze, zmniejszając znacznie możliwość wystąpienia przerzutów w pozostałych węzłach drenujących chtonkę z danego obszaru. Umożliwia to odstąpienie od zabiegu usunięcia wszystkich węzłów chłonnych donego regionu (tzw. Limfadenektomia regionalna).
Brak ogniska nowotworowego w SLN nie wyklucza jednak całkowicie powstania przerzutów odległych oraz bliskich, rozsianych poprzez układ krwionośny.
Wykonanie biopsji węzła wartowniczego może dostarczyć tych samych informacji co wycięcie węzłów szczytu dołu pachowego i wiąże się zdecydowanie z mniejszą liczbą powikłań.
Kilka godzin przed zabiegiem do piersi podaje się niewielką ilość substancji radio¬aktywnej. Z piersi substancja przemieszcza się wraz z chłonką. Aby oznaczyć węzeł, do biopsji używa się narzędzi medycyny nuklearnej. Podczas zabiegu niewielka ilość barwnika można podać w okolice guzka, aby pomóc w identyfikacji węzła wartowni¬czego.
