VIDEO
Galeria rzeźb ceramicznych powstała w przedsionku
wejścia do Galerii „Aporia” u zbiegu ulic Senatorskiej i Giełczyńskiej.
To plon projektu „Ślady Historii -Wielokulturowe oblicze Łomży część I”
realizowanego z funduszy Urzędu Marszałkowskiego w Białymstoku oraz przy
wsparciu Urzędu Miejskiego w Łomży – pierwszy etap ścieżki historycznej
po zabytkowej starówce. Mamy nadzieję, że w kolejnych latach uda nam
się rozbudować tę ścieżkę i wydać przewodnik po Łomży sprzed lat.
Autorami rzeźb są Robert Sokołowski ( sześć)i Ewa Skłodowska (jedna).
Zapraszamy serdecznie do Galerii na świeżym powietrzu.
„Wielokulturowe oblicze Łomży” - I cz. ścieżki historycznej
W drugiej połowie XIX w. Łomża znalazła się pod zaborem rosyjskim jako
stolica guberni. Przybyli do niej nowi mieszkańcy i stała się ośrodkiem
wieloetnicznym oraz wielowyznaniowym. Obok katolików żyli tu wyznawcy
prawosławia, judaizmu i koloniści z Prus, wyznania
ewangelicko-augsburskiego. W znaczeniu religijnym wszystkie kultury
miały wspólnego przodka - biblijnego Abrahama. W mieście były trzy
kościoły rzymskokatolickie, dwie cerkwie, zbór protestancki oraz
synagoga. Dzięki położeniu na trakcie z Warszawy do Petersburga przez
Wilno Łomża odbudowała potencjał kulturowy i ekonomiczny, aby przeżyć
okres rozkwitu po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, w latach 20. i
30. XX wieku. Kres wielokulturowego świata nastał wraz z II wojną.
WIELKA SYNAGOGA w Łomży – zbudowana w latach 1878-1889 wg projektu
Henryka Marconiego w stylu mauretańskim. Znajdowała się na rogu ulic
Giełczyńskiej i Senatorskiej. Działała przy niej słynna w Polsce Jeszyba
Kdasza, którą prowadził rabin Elizer Szulawicz. Synagoga został
zburzona przez Niemców podczas II wojny światowej.
Reb Michael ben Josef-Aron Łucki -REB MICHAEL ben JOSEF- ARON ŁUCKI--
główny kantor (hebr. chazan) łomżyńskiej synagogi
po 1918 r. Odpowiadał za prowadzenie nabożeństw. Słynął z silnego
barytonu, pisał muzykę do modlitw wykonywaną przez chór, któremu
przewodził. Był łagodny dla ludzi i wierny Bogu. Zabity przez Niemców w
Lesie Giełczyńskim w 1941 r. podczas masowych egzekucji.
KACPER MIKULSKI (1.01.1840-23.09.1935) - pastor administrator parafii
ewangelicko-augsburskiej, którą objął w 1884 r. Wyremontował kościół
pojezuicki (wysadzony w 1944 r. przez Niemców, w jego miejscu wybudowano
Hotel Polonez), zbudował plebanię - Domek Pastora przy ulicy Krzywe
Koło. Wydał tłumaczenia na polski „Pójdź do Jezusa” i ponad sto innych
broszurek w celach misyjnych. Przeciwstawiał się germanizacji i
angażował w plebiscyt na rzecz przyznania Polsce części Prus Wschodnich,
zamieszkałych przez Mazurów. Prowadził działalność edukacyjną, ruch
abstynencki, a także w duszpasterstwo więzienne. W 1899 r. przyjął do
kościoła ewangelicko-augsburskiego Józefa Piłsudskiego, jako konwertytę.
Bł. ks. MICHAŁ PIASZCZYŃSKI (01.11.1885-18.12.1940) - studiował w
Petersburgu, Fryburgu, Florencji, Rzymie. Doktor filozofii, teolog,
poeta, profesor i prorektor Seminarium Duchownego w Łomży, dyrektor
gimnazjum im. Piotra Skargi i kapelan szpitala św. Ducha w Łomży.
Naukową erudycję, posługę kapłańską i pracę dydaktyczną łączył ze
skromnością i ubóstwem. Wywieziony przez Niemców do obozu
koncentracyjnego Sachsenhausen (Oranienburg), gdzie zmarł z wycieńczenia
i chorób 18 grudnia 1940 roku. Koledzy obozowi uważali ks. Michała za
przykład żywej wiary i miłości bliźniego. Beatyfikowany przez papieża
Jana Pawła II w Warszawie 13 czerwca 1999 r. w gronie 108 polskich
męczenników za wiarę, zamordowanych podczas II wojny światowej.
Pozostawił po sobie wiersze, które są odbiciem jego wrażliwości.
TYBURCY CHODŹKO (1840-1908) - urodził się na Wileńszczyźnie w majątku
Wilejkowicze w (parafii Żodziszki). Za udział w powstaniu styczniowym
został w 1864 r. zesłany do Wiatki. Po powrocie z zsyłki około 1880 r.
zamieszkał w Łomży i otworzył pierwszy w historii miasta zakład
fotograficzny. Podobne firmy założył też w Warszawie, Płocku, Piotrkowie
Trybunalskim, Druskiennikach i Wilnie. Wydał światłodrukiem „Widoki
Polskie”. Jego zdjęcia znajdują się w zbiorach Muzeum
Północno-Mazowieckiego w Łomży oraz Litewskiego Muzeum Narodowego w
Wilnie. Był członkiem Gubernialnej Komisji Podatku Przemysłowego,
naczelnikiem Straży Ogniowej, zarządzał rachunkowością w Kasie
Pożyczkowej Przemysłowców Łomżyńskich, współpracował z teatrem
amatorskim, wybudował „Dom Chodźki” przy ul. Zjazd. Pozytywista,
społecznik, animator życia kulturalnego. Zmarł w Wilnie po ciężkiej
chorobie w 1908 r. pochowany na Cmentarzu Na Rossie. Jego biografia
stanowi przykład silnych związków kulturalnych i gospodarczych Łomży z
Wilnem.
Sobór Trójcy Świętej - zbudowany w latach 1873-1877 w
stylu eklektycznym. Cerkiew była trzynawową bryłą z umieszczonymi na osi
głównej dwiema ośmiobocznymi wieżami zakończonymi kopułami, z których
jedna pełniła rolę dzwonnicy. Na przeciwległych rogach nawy głównej
umieszczono cztery mniejsze kopuły na ośmiobocznych bębnach. Polichromie
w 1893 r. wykonał Paweł Jakowlew, oficer Biełozierskiego Pułku
Piechoty. Po odzyskaniu niepodległości sobór został przekształcony w
Kościół Katolicki pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny.
Na „pulwy” nadnarwiańskie przy Lesie Jednaczewskim często zajeżdżały
tabory cygańskie i rozbijały obozowisko. Wędrowcy palili ogniska,
tańczyli, śpiewali, zdobywali żywność i ruszali w dalszą drogę. Być może
Łomżę odwiedziła słynna romska poetka Papusza...
“Wielokulturowe oblicze Łomży” (A multicultural face of Łomża) - 1st section of the historical path”
In the second half of the 19th century Łomża found itself within the
Russian sector and the capital of the province. New residents arrived
and the city became a multi-ethnic and multi-faith centre. Catholics
lived there next to the followers of Orthodox Church, Judaism, and
colonists from Prussia, belonging to the Evangelical Church of the
Augsburg Confession. There were three Roman Catholic churches, two
Orthodox churches, a Protestant church and a synagogue. In the religious
sense, all the cultures were the descendants of the same predecessor –
the biblical Abraham. Located on the route from Warsaw to Petersburg via
Vilnius, Łomża rebuilt its cultural and economic potential to thrive
after Poland regained independence in the twenties and thirties of the
20th century. The outbreak of the Second World War marked the end of the
multi-cultural world. Through the ceramic statues in the historical
part of the city, Fundacja Czas Lokalny brings back the Łomża of that
time. The Great Synagogue in Łomża – built between 1878-1889
based on the design of Henryk Marconi in the Moorish style. It was
located on the corner of the Giełczyńska and Senatorska streets. It
included a famous in Poland rabbinic higher school, run by rabbi Elizer
Szulawicz. The synagogue was destroyed by the Germans during the Second
World War. Reb Michael ben Josef-Aron Łucki – a leading cantor
(Chazan in Hebrew) of the Łomża synagogue after the year 1918. He was
responsible for conducting masses. Known for his strong baritone, he
composed music for the prayers performed by the choir, he conducted
himself. He was kind to people and followed God's word. He was killed by
the Germans in Las Giełczyński (Giełczyński forest) during mass
executions in the year 1941. Kacper Mikulski
(1.01.1840-23.09.1935) – a pastor and administrator of the parish of the
Evangelical Church of the Augsburg Confession, which he assumed in the
year 1884. He renovated the post-Jesuit church (blown up by the Germans
in 1944; the Polonez Hotel was built on the premises), built the
presbytery - Domek Pastora (Pastor's Home) on the Krzywe Koło street.
Mikulski also published the Polish translation of the religious song
“Pójdź do Jezusa” and over a hundred brochures for missionary purposes.
He opposed Germanization and actively participated in the opinion poll
on awarding Poland a part of Eastern Prussia, inhabited by Masurians. He
carried out educational activities, an abstinent movement, as well as
pastoral work in prisons. In the year 1899 he accepted a convert, Józef
Piłsudski to the Evangelical Church of the Augsburg Confession.
Bl. Father Michał Piaszczyński (01.11.1885-18.12.1940) – he studied in
Petersburg, Freiburg, Florence, Rome. Doctor of Philosophy, theologian,
poet, professor and deputy vice chancellor of the Seminarium Duchowne
(Seminary) in Łomża, principal of the Piotr Skarga Gymnasium and
chaplain of the Holy Spirit Hospital in Łomża. He combined academic
knowledge, pastoral and educational work with modesty and asceticism.
Taken away by the Germans to the Sachsenhausen (Oranienburg)
concentration camp, where he died of exhaustion and health problems on
the 18th of December 1940. His fellow camp prisoners considered father
Michał to be a martyr, an example of true faith and follower of the
'love thy neighbour' principle. He was beatified by Pope John Paul II in
Warsaw on the 13th of June 1999 with 108 Polish faith martyrs, murdered
during the Second World War. The poems he left are a testament to his
gentleness. Tyburcy Chodźko (1840-1908) – born in the Vilnius
County, on the Wilejkowicze estate, in Żodziszki parish. In 1864 exiled
to Wiatka for participation in the January Uprising. When Chodźko
returned to Łomża about the year 1880, he opened the first
photographer's shop in the city's history. He also opened similar
establishments in Warsaw, Płock, Piotrków Trybunalski, Druskininkai and
Vilnius. He published “Widoki Polskie” (Landscapes of Poland) using the
method of phototypography. Chodźko's photographs are part of the
collection of the Muzeum Północno-Mazowiecki (museum of the Northern
Mazovia) in Łomża and the National Museum of Lithuania in Vilnius. He
was a member of Gubernialna Komisja Podatku Przemysłowego (tax
commission), a stationmaster of the Fire Department, he managed the
accounting in the Kasa Pożyczkowa Przemysłowców Łomżyńskich
(entrepreneurs' loans fund), co-operated with an amateur theatre and
build the so-called “Dom Chodźki” by the Zjazd street. A positivist,
community worker, an organizer of cultural activities. Tyburcy Chodźko
died in Vilnius in 1908 following a serious illness and was buried on
the Cmentarz Na Rossie. His biography testifies to strong cultural and
economic ties of Łomża and Vilnius. Sobór Trójcy Świętej (Holy
Trinity Cathedral) - built between 1873-1877 in the eclectic style. The
Orthodox church was a three-nave mass with two domed octagonal towers
along the main axis, one of which was a belfry. On the opposite corners
of the main nave, four smaller eight-sided domes were placed. The
refectory paintings were done in 1893 by an officer of Biełozierski Pułk
Piechoty (infantry regiment) Paweł Jakowlew. After regaining
independence, the cathedral was converted into the Assumption of the
Blessed Virgin Mary Catholic church. The flood lands along the
Narew River by the Las Jednaczewski (Jednaczewski forest) was often
frequented by a train of Gypsy caravans which would camp there. The
travellers lit fires, danced, sang, replenish food supplies and move on.
It is possible that the famous Rom poet, Papusza visited Łomża...
The „Wielokulturowe oblicze Łomży” (Multi-cultural face of Łomża)
project - 1st section of the historical path was founded by the
Marshal's Office in Białystok and executed by Fundacja Czas Lokalny with
the support of the Municipal Council in Łomża.
