ADAM CHĘTNIK
(1895-1967) historyk, etnograf, twórca Muzeum Północno-Mazowieckiego opracował: Zdzisław Sędziak
Adam Chętnik
Adam Chetnik urodził się 20 grudnia 1895 r. W Nowogrodzie nad Narwią w rodzinie rolniczo-rzemieślniczej. Patriotyczna rodzina domu rodzinnego, w którym propagowano literaturę polską, prowadzono dyskusje polityczne, miała decydujacy wpływ na ukształtowanie się osobowości młodego Adama, który od najmlodszych lat zycia uczestniczył w pracy zarobkowej swojego ojca. Brał też aktywny udział w pracy społeczno-kulturalnej na rzecz swojego środowiska.
Rodzice Adama posiadając umiejetność czytania i pisania, zadbali o staranne wychowanie swoich dzieci. Adam chetnik w Nowogrodzie ukończył szkołę poczatkową, nastepnie uczęstrzał do gimnazjum w Łomży, gdzie ukonczył cztery klasy. Równocześnie prowadził tajne nauczanie w pobliskich wioskach. Oprócz sztuki czytania i pisania uczył dzieci poznawania dziejów ojczystych. Z własnych oszczędnosci i składek młodziezy załozył w 1903 roku pierwszą polską bibliotekę w Nowogrodzie.
W dwudziestym trzecim roku życia Adam Chetnik ukończył w Warszawie kursy pedagogiczne i po złożeniu w Petersburgu egzaminu nauczycielskiego kontynuował w Warszawie studia na Wyższych Kursach Naukowych. Tam zetknął się z wybitnymi uczonymi jak L. Krzywicki, S. Szober i inni. Poznał tez wielu póxniejszych działaczy społeczno-politycznych i oświatowo-kulturalnych.
Wespół z M. Brzezińską, J. Porazińską, J. Piątkowskim, A. Bogusławskim, Z. Klukowską od 1912 roku wydawał pismo dla młodzieży wiejskiej pt. "Drużyna"., które z przerwami wychodziło przez 12 lat. Wydał też "Bibliotekę Drużyny", na którą składały się osobne książeczki o teematyce krajoznawczej, etnograficznej i historycznej. W ramach tej serii drukował także podręczniki dla teatrów amatorskich i organizacji młodzieży wiejskiej. Był również współredaktorem innych pism, jak np. "Lirnik wioskowy". Równoczesnie zaczął pisać artykuły do prasy ludowej. Pierwsze jego artykuły miały charakter krajoznawczy.
W okresie I wojny swiatowej prowadził ozywiona działalność społeczno-polityczną na Kurpiowszczyźnie i na pograniczu kurpiowsko-mazurskim. Działał w Komitecie Mazurskim i w Związku Ludowym Mazurskim. W okresie poprzedzajacym plebiscyt na Warmii i Mazurach, działał w Mazurskim Komitecie Plebiscytowym. Przy pomocy finansowej tego komitetu wydał dla Kurpiów pismo "Gość Puszczański" oraz dla Kurpiów i Mazurów - pismo "Goniec Pograniczny". Organizował wiece w polu pod wsią Łyse (przybyło około 15 tys. Kurpiów). Zajął się budową pomnika w Lesie Jednaczewskim - Stacha Konwy, bohatera kurpiowskiego.
W pierwszych latach po odzyskaniu niepodległości Polski był posłem ziemi łomżyńskiej na Sejm. Jako poseł bronił interesów ludności kurpiowskiej, zabiegał o przeprowadzenie koniecznych reform gospodarczych. W latach 1925 - 1926 wycofał się z działalności politycznej. W całości poświęcił się pracy naukowej i organizacyjnej przy zakładaniu muzeów oraz przygotowaniu wystaw etnograficznych. W roku 1927, po kilku latach przygotowań, otworzył w Nowogrodzie nad Narwią Muzeum Kurpiowskie na wolnym powietrzu. Było to drugie w Polsce muzeum tego typu (pierwsze było na Pomorzu). Pogłebiając swoja wiedze etnograficzną, Adam Chętnik studiował muzealnictwo na Uniwersytecie Warszawskim u prof. E. Frankowskiego. Odbywał również liczne podróże zagraniczne, zwiedzał Rumunię, Czechoslowację, Bułgarię, Turcję, a w 1931 - Finlandię i Szwecję, interesując sie szczególnie organizacją muzeów typu skansenowskieggo. Był organizatorem placówki naukowej pn. Stacja Naukowo-Badawcza Dorzecza Narwi Środkowej, ktorą wspierała Polska Akademia Umiejętności w Krakowie. Patronat nad ta placówką sprawowało Towarystwo Naukowe Płockie. Adam Chetnik kierował nią w latach 1933-1939. Placówka ta odegrała powazna role w uaktywnieniu badań naukowych, prowadzonych na ziemiach północno-wschodniej Polski.
Muzeum Kurpiowskie współpracowło z wieloma instytucjami naukowycmi, kulturalnymi i społecznymi jak np. Uniwersytet i Instytut Etnograficzny w Warszawie, Polska Akademia Umiejętności w Krakowie. Adam Chetnik jako kierownik Muzeum utrzymywał bliskie i bezpośrednie kontakty z pracownikami naukowymi jak prof. Bolesław Hryniewiecki, prof. Kazimierz Moszyński, prof. Władysław Szafer, prof. Stanisław Michalski i inni. Prowadził działalność wydawniczą, wydając w okresie miedzywojennym ponad 60 prac drukowanych związanych tematycznie z zyciem ludu kurpiowskiego. Do obszerniejszych opracowań należą: "Pozywienie Kurpiów", Spływ na Narwi", Mazurskim szlakiem", Z kurpiowskich borów". Ta ostatnia napisana w narzeczu kurpiowskim. W prasie periodycznej na przestrzeni 1905-1939 r. Ukazało się około 500 jago artykułów. Napisał tez kilka prac o charakterze monograficznym jak np. O Łomzy, Nowogrodzie, Myszyńcu, Dąbrówce itp. Równocześnie rozbudował Mmuzeu, organizował wystawy, konferencje naukowe, zjazdy, wycieczki krajoznawcze, wygłaszał odczyty. Był załozycielem, a póxniej prezesem miejscowego oddziału Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego w ramach którego zostało otwarte Muzeum Kurpiowskie w dniu 19.VI. 1927 roku w Nowogrodzie. Załozył też 25-osobowy kurpiowski zespół artystyczny, składający się z kapeli ludowej i grupy wokalno-tanecznej. Zespół ten wystepując w Nowogrodzie i innych miastach Polski popularyzował tworczośc artystyczną regionu kurpiowskiego.
Podczas drugiej wojny światowej cały jego dorobek - ośrodek muzealny i naukowy w Nowogrodzie uległ zniszczeniu. Adam Chetnik musiał opuscić Nowogród i ukrywac sie przed okupantem. Przebywał w Warszawie i miejscowościach podwarszawskich pod zmienionym nazwiskiem Antoniego Chojnowskiego. W tym czasie uczeszczał na tajne wykłady uniwersyteckie i seminaria doktoranckie prof. E. Frankowskiego i S. Poniatowskiego. Owocem tych studiów była praca magisterska o muzeach regionalnych w Polsce. W roku 1946 doktoryzował sie na temat "Pozywnienie Kurpiów", habilitował się na Uniwersytecie w Poznaniu na podstawie prac: "Bursztyniarstwo na Kurpiach" i "Życie lesne Kurpiów".
Po drugiej wojnie światowej, mimo podeszłego wieku, Adam Chetnik podjał pracę nad odbudową placówki muzealnej i naukowo-badawczej. Wznowił działalność Stacji naukowo-Badawczej Narwi Środkowej, przenosząc jej siedzibę z Nowogrodzu do Łomży. Tu również zorganizował Muzeum Regionalne, które zostało otwarte w roku 1948. W latach 1945-47 pracował w Muzeum Kultur Ludowych w Warszawie, a w latach 1951-58 - w Muzeum Ziemi w charakterze kustosza dzaiłu bursztyniarskiego. Po przejściu na rentę w 1958 roku został rzeczoznawcą do spraw regionu kurpiowsko-łomżyńskiego przy Muzeum w Łomży i Nowogrodzie. W swej działalności organizatorskiej i tworczości naukowo-badawczej umiejetnie łaczył muzealnictwo z praca naukową. Przez całe niemalswoje dorosłe życie zajmował się gromadzeniem materiałów etnograficznych tego regionu i zabytków muzealnych. Jego działalność badawcza, tworczość publicystyczna i naukowa dotyczyły prawie wyłacznie regionu kurpiowskiego. Jest ona obfita i różnorodna. Najwieksza jednak wartość naukowa przedstawiaja dwie pozycje: Spływ na Narwi, tratwy, oryle i orylka" oraz " Pozywienie Kurpiów, jadło i napoje zwykłe, obrzedowe i głodowe". Obie te prace oparte na rzetelnie zebranym materiale terenowym, rzucaja nowe światło na wiedzę o kulturze ludowej regionu kurpiowskiego.
Oprócz artykułów, opracowań tenograficznych i krajoznawczych Adam Chetnik publikował rózne utwory literackie - poetyckie o tematyce zaczerpniętej z życia ludu kurpiowskiego. Ten niezmordowany badacz i piewca ludu kurpiowskiego nie ustawał w pracy ani na chwilę, by jak najwięcej ocalić przed zapomnieniem wszystkiego, co może świadczyć o zyciu i kulturze tego ludu jako cząstce kraju ojczystego.
Zmarł 29 maja 1967 roku i został pochowany na cmentarzu w rodzinnym Nowogrodzie. Nagrobek stanowią: niewielki głaz i duzy pień bartny, symbilizujące jego wielkość w swej prostocie.
Rodzice Adama posiadając umiejetność czytania i pisania, zadbali o staranne wychowanie swoich dzieci. Adam chetnik w Nowogrodzie ukończył szkołę poczatkową, nastepnie uczęstrzał do gimnazjum w Łomży, gdzie ukonczył cztery klasy. Równocześnie prowadził tajne nauczanie w pobliskich wioskach. Oprócz sztuki czytania i pisania uczył dzieci poznawania dziejów ojczystych. Z własnych oszczędnosci i składek młodziezy załozył w 1903 roku pierwszą polską bibliotekę w Nowogrodzie.
W dwudziestym trzecim roku życia Adam Chetnik ukończył w Warszawie kursy pedagogiczne i po złożeniu w Petersburgu egzaminu nauczycielskiego kontynuował w Warszawie studia na Wyższych Kursach Naukowych. Tam zetknął się z wybitnymi uczonymi jak L. Krzywicki, S. Szober i inni. Poznał tez wielu póxniejszych działaczy społeczno-politycznych i oświatowo-kulturalnych.
Wespół z M. Brzezińską, J. Porazińską, J. Piątkowskim, A. Bogusławskim, Z. Klukowską od 1912 roku wydawał pismo dla młodzieży wiejskiej pt. "Drużyna"., które z przerwami wychodziło przez 12 lat. Wydał też "Bibliotekę Drużyny", na którą składały się osobne książeczki o teematyce krajoznawczej, etnograficznej i historycznej. W ramach tej serii drukował także podręczniki dla teatrów amatorskich i organizacji młodzieży wiejskiej. Był również współredaktorem innych pism, jak np. "Lirnik wioskowy". Równoczesnie zaczął pisać artykuły do prasy ludowej. Pierwsze jego artykuły miały charakter krajoznawczy.
W okresie I wojny swiatowej prowadził ozywiona działalność społeczno-polityczną na Kurpiowszczyźnie i na pograniczu kurpiowsko-mazurskim. Działał w Komitecie Mazurskim i w Związku Ludowym Mazurskim. W okresie poprzedzajacym plebiscyt na Warmii i Mazurach, działał w Mazurskim Komitecie Plebiscytowym. Przy pomocy finansowej tego komitetu wydał dla Kurpiów pismo "Gość Puszczański" oraz dla Kurpiów i Mazurów - pismo "Goniec Pograniczny". Organizował wiece w polu pod wsią Łyse (przybyło około 15 tys. Kurpiów). Zajął się budową pomnika w Lesie Jednaczewskim - Stacha Konwy, bohatera kurpiowskiego.
W pierwszych latach po odzyskaniu niepodległości Polski był posłem ziemi łomżyńskiej na Sejm. Jako poseł bronił interesów ludności kurpiowskiej, zabiegał o przeprowadzenie koniecznych reform gospodarczych. W latach 1925 - 1926 wycofał się z działalności politycznej. W całości poświęcił się pracy naukowej i organizacyjnej przy zakładaniu muzeów oraz przygotowaniu wystaw etnograficznych. W roku 1927, po kilku latach przygotowań, otworzył w Nowogrodzie nad Narwią Muzeum Kurpiowskie na wolnym powietrzu. Było to drugie w Polsce muzeum tego typu (pierwsze było na Pomorzu). Pogłebiając swoja wiedze etnograficzną, Adam Chętnik studiował muzealnictwo na Uniwersytecie Warszawskim u prof. E. Frankowskiego. Odbywał również liczne podróże zagraniczne, zwiedzał Rumunię, Czechoslowację, Bułgarię, Turcję, a w 1931 - Finlandię i Szwecję, interesując sie szczególnie organizacją muzeów typu skansenowskieggo. Był organizatorem placówki naukowej pn. Stacja Naukowo-Badawcza Dorzecza Narwi Środkowej, ktorą wspierała Polska Akademia Umiejętności w Krakowie. Patronat nad ta placówką sprawowało Towarystwo Naukowe Płockie. Adam Chetnik kierował nią w latach 1933-1939. Placówka ta odegrała powazna role w uaktywnieniu badań naukowych, prowadzonych na ziemiach północno-wschodniej Polski.
Muzeum Kurpiowskie współpracowło z wieloma instytucjami naukowycmi, kulturalnymi i społecznymi jak np. Uniwersytet i Instytut Etnograficzny w Warszawie, Polska Akademia Umiejętności w Krakowie. Adam Chetnik jako kierownik Muzeum utrzymywał bliskie i bezpośrednie kontakty z pracownikami naukowymi jak prof. Bolesław Hryniewiecki, prof. Kazimierz Moszyński, prof. Władysław Szafer, prof. Stanisław Michalski i inni. Prowadził działalność wydawniczą, wydając w okresie miedzywojennym ponad 60 prac drukowanych związanych tematycznie z zyciem ludu kurpiowskiego. Do obszerniejszych opracowań należą: "Pozywienie Kurpiów", Spływ na Narwi", Mazurskim szlakiem", Z kurpiowskich borów". Ta ostatnia napisana w narzeczu kurpiowskim. W prasie periodycznej na przestrzeni 1905-1939 r. Ukazało się około 500 jago artykułów. Napisał tez kilka prac o charakterze monograficznym jak np. O Łomzy, Nowogrodzie, Myszyńcu, Dąbrówce itp. Równocześnie rozbudował Mmuzeu, organizował wystawy, konferencje naukowe, zjazdy, wycieczki krajoznawcze, wygłaszał odczyty. Był załozycielem, a póxniej prezesem miejscowego oddziału Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego w ramach którego zostało otwarte Muzeum Kurpiowskie w dniu 19.VI. 1927 roku w Nowogrodzie. Załozył też 25-osobowy kurpiowski zespół artystyczny, składający się z kapeli ludowej i grupy wokalno-tanecznej. Zespół ten wystepując w Nowogrodzie i innych miastach Polski popularyzował tworczośc artystyczną regionu kurpiowskiego.
Podczas drugiej wojny światowej cały jego dorobek - ośrodek muzealny i naukowy w Nowogrodzie uległ zniszczeniu. Adam Chetnik musiał opuscić Nowogród i ukrywac sie przed okupantem. Przebywał w Warszawie i miejscowościach podwarszawskich pod zmienionym nazwiskiem Antoniego Chojnowskiego. W tym czasie uczeszczał na tajne wykłady uniwersyteckie i seminaria doktoranckie prof. E. Frankowskiego i S. Poniatowskiego. Owocem tych studiów była praca magisterska o muzeach regionalnych w Polsce. W roku 1946 doktoryzował sie na temat "Pozywnienie Kurpiów", habilitował się na Uniwersytecie w Poznaniu na podstawie prac: "Bursztyniarstwo na Kurpiach" i "Życie lesne Kurpiów".
Po drugiej wojnie światowej, mimo podeszłego wieku, Adam Chetnik podjał pracę nad odbudową placówki muzealnej i naukowo-badawczej. Wznowił działalność Stacji naukowo-Badawczej Narwi Środkowej, przenosząc jej siedzibę z Nowogrodzu do Łomży. Tu również zorganizował Muzeum Regionalne, które zostało otwarte w roku 1948. W latach 1945-47 pracował w Muzeum Kultur Ludowych w Warszawie, a w latach 1951-58 - w Muzeum Ziemi w charakterze kustosza dzaiłu bursztyniarskiego. Po przejściu na rentę w 1958 roku został rzeczoznawcą do spraw regionu kurpiowsko-łomżyńskiego przy Muzeum w Łomży i Nowogrodzie. W swej działalności organizatorskiej i tworczości naukowo-badawczej umiejetnie łaczył muzealnictwo z praca naukową. Przez całe niemalswoje dorosłe życie zajmował się gromadzeniem materiałów etnograficznych tego regionu i zabytków muzealnych. Jego działalność badawcza, tworczość publicystyczna i naukowa dotyczyły prawie wyłacznie regionu kurpiowskiego. Jest ona obfita i różnorodna. Najwieksza jednak wartość naukowa przedstawiaja dwie pozycje: Spływ na Narwi, tratwy, oryle i orylka" oraz " Pozywienie Kurpiów, jadło i napoje zwykłe, obrzedowe i głodowe". Obie te prace oparte na rzetelnie zebranym materiale terenowym, rzucaja nowe światło na wiedzę o kulturze ludowej regionu kurpiowskiego.
Oprócz artykułów, opracowań tenograficznych i krajoznawczych Adam Chetnik publikował rózne utwory literackie - poetyckie o tematyce zaczerpniętej z życia ludu kurpiowskiego. Ten niezmordowany badacz i piewca ludu kurpiowskiego nie ustawał w pracy ani na chwilę, by jak najwięcej ocalić przed zapomnieniem wszystkiego, co może świadczyć o zyciu i kulturze tego ludu jako cząstce kraju ojczystego.
Zmarł 29 maja 1967 roku i został pochowany na cmentarzu w rodzinnym Nowogrodzie. Nagrobek stanowią: niewielki głaz i duzy pień bartny, symbilizujące jego wielkość w swej prostocie.
