Jubileusz 45-lecia łomżyńskich Wagów - ::4lomza.pl:: Regionalny Portal

W Łomży lat 60. ubiegłego wieku ogromną rolę kulturotwórczą spełniała Powiatowa Biblioteka Publiczna. Kierująca nią niezwykle prężnie Helena Czernek zainicjowała reaktywację Towarzystwa Kultury Języka oraz powstanie Towarzystwa Literackiego im. Adama Mickiewicza, Polskiego Towarzystwa Historycznego Oddział w Łomży i kilku kolejnych towarzystw naukowych. 
– ŁTN mogło powstać dzięki temu, że wcześniej istniały w Łomży regionalne oddziały towarzystw ogólnopolskich, które tworzyła pani Helena Czernek – mówiła w ubiegłym roku portalowi 4lomza.pl prof. Henryka Sędziak. – Najpierw w roku 1966 zostało powołane Towarzystwo Kultury Języka, reaktywowane dzięki prof. Witoldowi Doroszewskiemu. Dwa lata później powstały towarzystwa historyczne oraz literackie, potem rolnicze i kolejne, aż trzeba było to wszystko objąć. Stąd wiele zabiegów o powołanie towarzystwa naukowego w małym, powiatowym miasteczku, żeby zatrzymać w Łomży Doroszewskiego z ogromną ekipą, jadących z Warszawy do filii uniwersytetu w Białymstoku. Udało się i profesor od razu powiedział jakie cele on tu widzi: krzewienie wiedzy o języku i badanie języka regionu. Kolejnymi ważnym celem było badanie lokalnej historii i innych dziedzin, co było możliwe dzięki temu, że pani Helena potrafiła skupić wokół siebie znakomitych naukowców: wywodzących się z Łomży lub jej okolic, bądź z nią w jakiś sposób związanych. 
Pierwsze przymiarki do stworzenia w Łomży towarzystwa naukowego z prawdziwego zdarzenia miały miejsce już we wrześniu 1972 roku. Rok później powstał komitet założycielski, do którego prac Helena Czernek zaprosiła wielu luminarzy polskiej nauki. Powstaniem Towarzystwa żywo interesował się Piotr Bańkowski, uczestniczyli w nim również profesorowie Julian Krzyżanowski, Stanisław Lorentz, Ryszard Manteuffel, Witold Doroszewski czy urodzony w Mątwicy Franciszek Piaścik. W styczniu 1974 odbyło się zebranie organizacyjne, w maju złożono wniosek o rejestrację, a w wrześniu decyzją wojewody białostockiego Łomżyńskie Towarzystwo Naukowe im. Wagów w Łomży wpisano do rejestru stowarzyszeń i związków.

Przełomowy rok 1975
– Pracę w Powiatowej Radzie Narodowej  w Łomży zacząłem w roku 1957 – wspomina Stanisław Grodzki. – Od 1964 roku przewodniczyłem Powiatowej Komisji Planowania Gospodarczego, ale zajmowałem się również kulturą i oświatą. Helenę Czernek znałem więc doskonale i z ogromną przyjemnością włączyłem się w ideę organizowania w Łomży kolejnych towarzystw, na przykład językowego czy historycznego. Pomoc była bardzo potrzebna, od organizowania transportu, aż do spraw tak prozaicznych jak ustawianie z Adamem Dobrońskim, jeszcze wtedy magistrem, stołów przed spotkaniami. Rok 1975 okazał się przełomowy, bo kiedy pojawił się pomysł stworzenia ŁTN im. Wagów poparły go liczne autorytety naukowe, znani naukowcy, którzy chętnie podpisywali deklaracje współuczestniczenia w jego powstaniu. Zbiegło się to w czasie z powstaniem województwa łomżyńskiego i wtedy uznano, że zostanie to połączone w jedną uroczystość. 
Odbyła się ona na Placu Zambrowskim 25. maja 1975 roku z udziałem przewodniczącego Rady Państwa Henryka Jabłońskiego i wiceministra oświaty i wychowania Michała Godlewskiego. Miasto za 10 lat osiągnięć zostało odznaczone Orderem Sztandaru pracy II klasy, a po południu w gmachu I LO odbył się zjazd założycielski i pierwsza sesja ŁTN im. Wagów.
– To było na skalę ówczesnej Łomży ogromne wydarzenie, bo Henryk Jabłoński był wtedy jedną z najważniejszych osób w kraju, kimś takim jak teraz premier – opowiada Stanisław Grodzki. – Sesja też była bardzo udana. Każdy z nas opiekował się jednym gościem – mnie przypadł profesor Witold Doroszewski. Słabo się już wtedy poruszał, zmarł zresztą po kilku miesiącach, ale co to był za intelekt, jakiego kalibru człowiek! Doskonale pamiętam też inauguracyjny wykład prof. Henryka Samsonowicza, opowiadającego o roli Łomży w dziejach północno-wschodniego Mazowsza.

45 pracowitych lat
W momencie powstania Towarzystwo liczyło 73 członków, obecnie jest ich 154. Pierwszym prezesem został prof. Józef Babicz, kolejnym, urzędującym w latach 1988-2010, prof. Michał Gnatowski, zastąpiony na cztery lata przez prof. Halinę Karaś, a od roku 2014 funkcję tę pełni prof. dr hab. Henryk Jan Wnorowski. Pierwsza siedziba mieściła się w Wojewódzkim Domu Kultury przy ul. Sadowej, gdzie Towarzystwo dysponowało najpierw dwoma, a od 1977 roku trzema pokojami. Od 1991 roku funkcjonowało w czterech pomieszczeniach wynajmowanych w Wyższej Szkole Pedagogicznej w Olsztynie, Oddziale Zamiejscowym w Łomży, a w kwietniu 1997 zajęło obszerny lokal na parterze w kamienicy przy ul. Długiej 13, w którym funkcjonuje do dziś.
Mieści się w nim Gabinet im. Janiny i Piotra Bańkowskich, obejmujący między innymi kolekcję starodruków z XVI-XVIII wieku oraz biblioteka regionalna, ponad 20 tysięcy woluminów; nie tylko książek, ale też czasopism, mikrofilmów i materiałów archiwalnych. Wiele z nich to wydawnictwa własne ŁTN im. Wagów: publikacje dotyczące głównie tematyki historycznej, językowej, przyrodniczej i weterynaryjnej, a do tego literaturę piękną związaną z regionem.
– Przez 45 lat Towarzystwo wydało ponad 200 publikacji i grubo ponad tysiąc artykułów w periodykach – podkreśla Kamil Leszczyński, dyrektor biura ŁTN im. Wagów. – Każda z tych książek i publikacji ma oczywiście swoją wartość, ale bardzo cieszy nas niedawne wydanie tak znaczących pozycji jak „Księga Pamięci Gminy Żydowskiej w Łomży” czy „33. Pułk Piechoty i inne jednostki i instytucje wojskowe w Łomży (1836-1939)“ Henryka Pestki, bo wnoszą one bardzo wiele do historii Łomży i jej najbliższego terenu. Możemy też pochwalić się 29. częściami „Studiów Łomżyńskich“, dorocznego rocznika naukowego, gdzie niebawem wydamy 30 tom oraz publikacjami Adama Dobrońskiego, ks. Witolda Jemielitego i Czesława Brodzickiego dotyczącymi historii Łomży, świetnie uzupełniającymi to, co napisała Donata Godlewska. 
Misję pielęgnowania, krzewienia i rozwijania nauki, kultury i oświaty Towarzystwo spełnia również dzięki prowadzeniu i wspieraniu badań naukowych, również w terenie, organizowaniu seminariów doktorskich (pierwsze odbyły się już w wrześniu 1975 roku), setek spotkań, konferencji i sesji naukowych o tematyce historycznej, językoznawczej, przyrodniczej i weterynaryjnej. Inny wymiar aktywności ŁTN to choćby cykliczne spacery z historią Łomży w tle, gawędy i konsultacje historyczne oraz warsztaty genealogiczne, przyciągające młodszych i starszych uczestników. 
– Mieliśmy w planach specjalną konferencję jubileuszową, połączoną z walnym zgromadzeniem, ale z powodu pandemii nic z nich nie wyszło – podsumowuje Małgorzata Frąckiewicz, prezes Polskiego Towarzystwa Historycznego Oddział w Łomży i wiceprezes ŁTN. – Wszystko zostało przeniesione na wrzesień i liczymy, że odbędzie się zgodnie z planem, bo dwa takie jubileusze, jak 45-lecie Wagów i 50-lecie PTH, warto świętować. Najbardziej cieszy mnie to, że przez te wszystkie lata udało nam się naprawdę sporo osiągnąć, organizując wiele seminariów, sesji, konferencji, warsztatów i spotkań, przygotowując stronę name.lomza.pl czy cmentarze.lomza.pl, publikując też ponad dwieście wydawnictw z różnych dziedzin. Tu bardzo znacząca jest, wydana ostatnio, „Księga Pamięci Gminy Żydowskiej w Łomży” i już mogę zapowiedzieć, że będą kolejne. Ta dotycząca Stawisk jest już ukończona, tłumaczenie ciechanowieckiej dobiega końca, zambrowska jest w tłumaczeniu, podobnie jak ta dotycząca Jedwabnego, co będzie bardzo ciekawym przyczynkiem do tragicznych losów tamtejszej społeczności żydowskiej w czasie II wojny światowej. 

Wojciech Chamryk