Krystyna Kleczyńska
Opóźnienia w rozwoju mowy dziecka sześcioletniego
Kształtowanie się umiejętności językowych u dziecka jest jednym z największych fenomenów w rozwoju jednostki ludzkiej. Ważne jest, by tak pokierować procesem kształtowania się umiejętności językowych, by rozwój mowy przebiegał prawidłowo, aby dziecko dorastając mówiło pięknie i poprawnie.
Prawidłowy rozwój mowy stanowi podstawę kształtowania się osobowości w ogóle. Dzięki rozumieniu mowy poznaje ono otaczający świat, dzięki umiejętności mówienia jest w stanie wyrazić swoje uczucia i spostrzeżenia. Mowa jako akt w procesie porozumiewania się językowo – słownego odgrywa poważną rolę w kontaktach człowieka z innymi ludźmi.
Umiejętność poprawnego mówienia jest w naszych czasach szczególnie ważna. Coraz większą rolę odgrywają środki przekazu opierające się na słowie mówionym.
Ogromna rola w kształtowaniu umiejętności językowych dziecka przypada rodzicom, potem logopedzie jak i nauczycielom. Do dziś nie wypracowano skutecznych rozwiązań organizacyjno – prawnych, które gwarantowałyby grupie dzieci dotkniętych wadami wymowy właściwą opiekę logopedyczną i optymalną pomoc w przezwyciężaniu trudności związanych z defektem mowy.
Nieskoordynowane w okresie przedszkolnym zaburzenia mowy utrudniają następnie pełnienie roli ucznia i funkcjonowanie w zespole klasowym. Obniżają osiągnięcia szkolne i zakłócają rozwój osobowości. Nie „leczone” pogłębiają się z wiekiem, prowadząc do zaburzeń wtórnych, polegających na unikaniu kontaktów z ludźmi, wybieraniu zawodów niezgodnych z aspiracjami. Odpowiednia praca logopedyczna i ortofoniczna nauczycielki w pierwszej klasie może zapobiec prostym wadom wymowy. Warunkiem prawidłowego wymawiania głosek jest sprawne działanie narządów mowy. Realizacja każdej głoski wymaga określonego układu artykulacyjnego i określonej pracy mięśni.
Znaczna grupa dzieci mówiących poprawnie nie ćwiczyła specjalnie oddechu, głosu, słuchu fonematycznego czy też warg i języka. Jednak wśród dzieci mówiących wadliwie większość stanowią te, które mają niesprawne narządy mowy, zaburzony słuch fonematyczny, mają trudności z oddychaniem lub wydobywaniem głosu.
Wielu uczniów rozpoczynających naukę szkolną potrzebuje ćwiczeń ortofonicznych, jak też indywidualnej pomocy logopedycznej. Jest jednak zbyt mały dostęp do specjalistów, jak też nieświadomość wielu rodziców.
Nie zawsze mowa niezrozumiała oznacza, że jest zaburzona. Dziecko przebywając wśród osób porozumiewających się gwarą przejmuje ich sposób mówienia. Aby dziecko mogło reedukować błędy wymowy potrzebna jest mu pomoc logopedy, nauczycieli, jak też najbliższej rodziny.
W literaturze logopedycznej jest dostępnych wiele ćwiczeń, które może wykorzystać nauczyciel w czasie zajęć lekcyjnych, przerw śródlekcyjnych, itp. Wiele z tych zadań znajduje się w programie nauczanie klasy pierwszej. Metodyka postępowania ortofonicznego z dziećmi obejmuje wszystkie grupy ćwiczeń: oddychanie, fonację, logorytmikę, słuch fonematyczny, sprawność narządów mowy i artykulację. Ćwiczenia każdej następnej grupy są trudniejsze od poprzedniej: fonacyjne są trudniejsze od oddechowych, logorytmiczne od fonacyjnych, słuchowe od logorytmicznych, usprawniające motorykę narządów mownych od słuchowych, choć w tym przypadku mogą występować różnice. Niektórym dzieciom większą trudność sprawiają ćwiczenia słuchowe. Najwięcej kłopotów sprawiają ćwiczenia artykulacyjne. Nie znaczy to, że ćwiczenia następnej grupy można rozpocząć dopiero po zakończeniu ćwiczeń z poprzedniego zestawu.
Ćwiczenia w grupie pierwszoklasistów powinny być przeprowadzane głównie w formie zabawowej, co znacznie ułatwia pracę i przyspiesza osiągnięcie zamierzonych efektów. Niektóre są tylko elementem pracy, obowiązku, jaki dziecko ma wykonać, aby nauczyć się poprawnie mówić. Mają być inspiracją do powstawania nowych ćwiczeń w formie zabaw, powinny dać początek wielu interesującym pomysłom, które wprowadzone w życie pomogą dzieciom w nauce poprawnej wymowy. Oddziałują na psychikę dzieci, powodują odprężenie umysłowe, budzą wiarę we własne siły w wyniku osiąganych postępów. Dają lepsze samopoczucie na skutek możności łatwiejszego nawiązania kontaktu werbalnego z otoczeniem, braku skrępowania wynikającego z nieprawidłowej wymowy.
Niezależnie jednak od grup ćwiczeń w czasie pracy z dziećmi obowiązuje zasada: wszystkie mają pomóc w rozwoju mowy, należy przeprowadzać je dokładnie i systematycznie, w razie potrzeby powtarzając wielokrotnie. Na wymowę dzieci należy zwracać uwagę podczas swobodnych wypowiedzi, przy zabawie, czy rozmowie z kolegami.
Krystyna Kleczyńska
Szkoła Podstawowa w Turośli
