Uroczysko Dzierzbia
Rezerwat leży na terenie lasów państwowych Nadleśnictwa Łomża, Obrębu Mały Płock w gminie Stawiski, 2,5 km na zachód od Stawisk. Zajmuje powierzchnię 35,32 ha. Obejmuje doliny strumienia płynącego głęboko wciętą doliną.
Strumień wpada do rzeczki o nazwie Dzierzbia, płynącej rozległą zatorfioną doliną na południowym obrzeżu uroczyska. Miejscami zbocza wyniesień otaczających doliny strumienia i rzeczki Dzierzbia są strome (do 30°), a wysokości względne przekraczają 10 m. U podnóży wyniesień w wielu miejscach występują źródliska zasilające strumień i rzeczkę Dzierzbię.
Strumień wpadający do Dzierzbi płynie naturalnym korytem tworzącym liczne zakola. Koryto Dzierzbi zostało wyprostowane, ale obecnie rzeczka znów nabiera naturalnego charakteru, rozmywając dawne urządzenia melioracyjne. W sąsiedztwie strumienia występuje tęg gwiazdnicowo-olszowy. Drzewostan tworzy tu olsza czarna, miejscami z domieszką olszy szarej. W dolnej warstwie drzew występuje czeremcha stanowiąca również główny składnik warstwy krzewów, gdzie towarzyszy jej leszczyna oraz rzadziej trzmielina zwyczajna, wiciokrzew suchodrzew, dereń świdwa. Dość częstym składnikiem warstwy krzewów jest, też podlegający prawnej ochronie, wawrzynek wilczełyko.
W bujnie rozwiniętej, bogatej w gatunki warstwie ziół dominują: gwiazdnica gajowa, gajowiec żółty, podagrycznik pospolity, szczyr trwały, kopytnik pospolity, rzadziej inne. W kilku miejscach występuje podlegający ochronie storczyk plamisty. Wczesną wiosną występują tu licznie zdrojówka rutewkowata, złoć żółta, kokorycz pełna, zawilec żółty, ziarnopłon wiosenny. Zespół ma zupełnie naturalny charakter pomimo stosunkowo młodego drzewostanu.
W rozległej, płaskiej, zatorfionej dolinie zajmującej południową część uroczyska występuje łęg jesionowo-olszowy. Porasta on trwale podtopioną glebę mutowo-torfową. W drzewostanie dominuje olsza czarna, miejscami z niewielką domieszką olszy szarej. Warstwę krzewów tworzą czeremcha, porzeczka czerwona, porzeczka czarna, kruszyna, rzadziej inne. W bujnie rozwiniętej warstwie ziół dominuje pokrzywa zwyczajna osiągająca wysokość do 2 m i nadająca zbiorowisku charakterystyczną fizjonomię. Obok pokrzywy rosną tu licznie m.in. niecierpek pospolity, gajowiec żółty, śledzennica skrętolistna, pępawa błotna, kuklik zwisły i inne.
Na obrzeżach szerokiej, płaskiej doliny w południowej części rezerwatu, na silnie podtopionej torfowej glebie wykształciły się zbiorowiska olsu. W dolnej części stoków wyniesień otaczających doliny dwu strumieni występują zbiorowiska grądu. Górną warstwę drzew, zwykle bardzo rozluźnioną, tworzy 90-100-letnia sosna pochodząca ze sztucznego odnowienia. Dolna warstwa drzew złożona jest z dębu i graba z domieszką lipy, osiki, rzadziej klonu i wiązu górskiego (brzostu). Pochodzą one z naturalnego odnowienia i wykazują tendencję do zwiększenia udziału w budowie drzewostanu. Już obecnie w wielu miejscach dolna warstwa drzew złożona z gatunków liściastych stanowiących naturalne składniki grądu wykazuje zwarcie wynoszące 50- 70%. Sosna natomiast dość intensywnie wydziela się, co jest niewątpliwie wynikiem konkurencji ze strony ekspansywnych gatunków liściastych. Miejscami dąb, lipa i grab weszły już do górnej warstwy drzew. Jest to przejaw dość dynamicznie przebiegającego procesu regeneracji grądowych zbiorowisk po zniekształceniach spowodowanych wprowadzeniem sosny. Proces regeneracji zbiorowisk jest tu bardzo zaawansowany, o czym świadczy zupełnie naturalny skład warstwy krzewów, ziół i mchów.
W warstwie krzewów występują tu licznie leszczyna i wiciokrzew suchodrzew, rzadziej trzmielina brodawkowata, jarzębina, dereń świdwa i wawrzynek wilczełyko. W bogatej warstwie ziół głównymi składnikami są: gwiazdnica wielkokwiatowa, miodunka ćma, kopytnik pospolity, fiołek przedziwny, zawilec gajowy, piżmaczek wiosenny, gajowiec żółty, kokorycz pełna, groszek wiosenny i inne. Na łagodniejszych stokach i na wierzchowinie morenowych wyniesień dominuje las mieszany z dorodnym drzewostanem sosnowym z podrostem dębu, graba, lipy z bujnie rozwiniętą warstwą krzewów złożoną głównie z leszczyny, z niewielką domieszką jarzębiny, kruszyny, trzmieliny brodawkowatej, wiciokrzewu suchodrzewu. Tu dość często spotyka się wawrzynka wilczełyko. W warstwie ziół występują m.in. miodownik melisowaty, lilia złotogłów, dzwonek brzoskwiniolistny, turówka leśna i inne.
W północno-wschodniej części rezerwatu występuje sosnowo-dębowy bór mieszany rzadko spotykany na terenie Wysoczyzny Kolneńskiej. Drzewostan tworzy tu sosna i dąb z niewielką domieszką brzozy brodawkowatej i osiki. W warstwie krzewów dominuje leszczyna. Domieszkę stanową: kruszyna, trzmielina brodawkowata, jałowiec i młode dęby. W runie głównymi składnikami są: borówka czarna, siódmaczek leśny, malina kamionka, konwalia majowa, orlica pospolita, kosmatka owłosiona, turzyca palczasta i szereg innych. W sąsiedztwie boru mieszanego powierzchnię ok. 2 ha zajmuje bór sosnowy z drzewostanem sosnowym z niewielką domieszką brzozy brodawkowatej i świerka. W warstwie krzewów występuje licznie jałowiec, a w runie dominuje borówka czarna. Dość liczną domieszkę stanowią: borówka brusznica, pszeniec zwyczajny, kostrzewa owcza, wrzos zwyczajny, kosmatka owłosiona. Rzadziej spotyka się tu też gruszyczki: jednostronna i zielonawa oraz podlegające ochronie gatunkowej: pomocnik baldaszkowaty, widłak goździsty i bardzo rzadki widłak spłaszczony.
We wschodniej części rezerwatu wśród boru mieszanego, spotyka się niewielkie płaty dąbrowy świetlistej z drzewostanem dębowym z domieszką, sosny i brzozy brodawkowatej z bogatą warstwą ziół, w której rosną m.in. bodziszek czerwony, koniczyna dwukłosowa, turzyca pagórkowata, pięciornik biały i bardzo rzadki gorysz siny. W źródliskach występujących na obrzeżach dolin strumieni spotyka się miejscami rzadki zespół manny fałdowanej. Obok manny fałdowanej rosną tu przetacznik bobowniczek, rzeżucha gorzka i kilka innych.
Wśród roślin naczyniowych występuje 8 gatunków podlegających całkowitej ochronie: widłak goździsty, widłak wroniec, widłak jałowcowaty, widłak spłaszczony, lilia złotogłów, wawrzynek wilczełyko, pomocnik baldaszkowaty, storczyk plamisty oraz szereg innych rzadkich składników naszej flory, jak gorysz siny, pięciornik biały, dziurawiec skąpolistny, poziomka wysoka, kokorycz pełna, zdrojówka rutewkowata, gruszyczka zielonawa, turówka leśna, czermień błotna, złoć żółta, manna fałdowana, rutewka orlikolistna. Łącznie na terenie uroczyska występuje ponad 200 gatunków roślin naczyniowych i wiele gatunków mszaków.
źródło: Przyroda Województwa Łomżyńskiego; Łomża 1997r.
