Z kart historii ZNP:
Każdy jubileusz, a szczególnie 100-lecie skłania do refleksji nad przebytą drogą. Takim sędziwym Jubilatem jest jeden z najstarszych w Polsce związków zawodowych, Związek Nauczycielstwa Polskiego. Zawsze był on rzecznikiem zawodowych i materialnych interesów pracowników oświaty oraz należnego im statusu prawnego i pozycji społecznej. Pierwsze formy ruchu nauczycielskiego rozpoczęły się już pod zaborami. Święte Przymierze zawarte przez zaborców w 1815 r. oficjalnie zapewniało Polaków o zachowaniu ich bytu narodowego. Dotyczyło to między innymi równouprawnienia języka polskiego w szkołach i urzędach, wolności religii, poszanowania tradycji i obyczajów. Jednak poufne ustalenia zaborców mówiły o totalnej germanizacji i rusyfikacji narodu polskiego. Wówczas rozpoczęła się walka narodu o utrzymanie Polskości. Związek Nauczycielstwa Polskiego swym rodowodem sięga do Pilaszkowa i 1905 r.
Polski Związek Nauczycielski (1905 - 1917)
1 października 1905 r. na tajnym zjeździe nauczycieli ludowych z zaboru rosyjskiego w Pilaszkowie k. Łowicza powstał Związek Nauczycieli Ludowych. 9 grudnia utworzono w Warszawie Polski Związek Nauczycielski. Celem związku było doskonalenie polskiego szkolnictwa, wcielenie w życie racjonalnych zasad pedagogicznych i idei bezpłatnego powszechnego nauczania, obrony i popierania interesów polskiego stanu nauczycielskiego. PZN domagał się między innymi ogłoszenia amnestii i powszechnego nauczania w języku ojczystym.
Krajowy Związek Nauczycielstwa Ludowego w Galicji (1905 - 1919)
28 grudnia 1905 r. w Sali Muzeum Techniczno - Przemysłowego w Krakowie odbył Zjazd Nauczycieli Ludowych z terenu Galicji i powstał Krajowy Związek Nauczycielstwa Ludowego. Program zawodowy nauczycielstwa ludowego w Galicji został opracowany przez Stefana Zalewskiego i zatwierdzony przez Zjazd Krakowski. Stwierdzał m.in.:
„Każdy nauczyciel z natury swego zawodu jest przedstawicielem i pionierem postępu, gdyż wiadomości, których udziela, i zasady, które głosi, maja na celu szerzenie postępu. Wszystko wymaga, aby i czyny jego na każdym kroku były zgodne z zasadami, które głosi … Nauczyciele ludu powinni oprzeć się przede wszystkim na szerokich warstwach ludowych, których są naturalnymi sprzymierzeńcami.
Na VII Krajowym Zjeździe, który odbył się 7 lipca 1913 r., KZNL zmienił nazwę na Związek Polskiego Nauczycielstwa w Galicji. Związek, którego prezesem był Stanisław Nowak, zrzeszał nauczycieli narodowości polskiej.
Zrzeszenie Nauczycielstwa Polskich Szkół Początkowych (1916 - 1919)
W dniach 28 - 30 grudnia 1916 r. odbył się w Radomiu zjazd, w którym uczestniczyli przedstawiciele 40 różnych organizacji nauczycielskich, delegaci PZN oraz Stowarzyszenia Nauczycielstwa Polskiego. Utworzono Zrzeszenie Nauczycielstwa Polskich Szkół Początkowych. Prezesem Zrzeszenia został Karol Klimek. 1 czerwca 1917 r. ukazał się pierwszy numer "Głosu Nauczycielskiego".
Po odzyskaniu niepodległości środowiska nauczycielskie włączyły się w walkę o realizację postępowych rozwiązań oświatowych, co było czynnikiem integrującym organizacje związkowe.
Związek Polskiego Nauczycielstwa Szkół Powszechnych (1919 - 1930)
W kwietniu 1919 r. nastąpiło połączenie związków nauczycielskich działających w byłych zaborach rosyjskim i austriackim, powstał Związek Polskiego Nauczycielstwa Szkół Powszechnych. Nowa, połączona organizacja związkowa swoje działania skierowała w kierunku umocnienia i rozwoju organizacyjnego, ochrony interesów zawodowych nauczycielstwa oraz o wysoki poziom oświaty. Dbano o poziom wykwalifikowania nauczycieli. Ważne miejsce w doskonaleniu zawodowym zajmowały czasopisma związkowe. Podstawy programowe działalności związkowej zawarte były w uchwałach ogólnopolskiego Zjazdu Delegatów Stowarzyszeń Nauczycielskich w kwietniu 1919 r., zwanego Sejmem Nauczycielskim. Większość postulatów Sejmu Nauczycielskiego nie doczekała się realizacji.
Związek Zawodowy Nauczycielstwa Polskich Szkół Średnich (1919 - 1930)
5 stycznia 1919 powstała organizacja związkowa Związek Zawodowy Nauczycielstwa Polskich Szkół Średnich (ZZNPSŚ ), który wzmocnił pozycję nauczycieli szkół prywatnych w środowisku. Związek walczył między innymi o stworzenie kasy emerytalnej, będącej zabezpieczeniem nauczycieli na starość. Pierwszym prezesem był Stanisław Kalinowski, a od 1922 r. funkcję tę pełnił Henryk Raabe.
Związek Nauczycielstwa Polskiego (1930 - 1939)
W 1930 r. Związek Polskiego Nauczycielstwa Szkół Powszechnych oraz Związek Zawodowy Nauczycielstwa Polskich Szkół Średnich połączyły się w jedną organizację - Związek Nauczycielstwa Polskiego. Prezesami ZNP kolejno byli: Stanisław Nowak (1930 - 1936), Jan Kolanko (1936 - 1938), Zygmunt Nowicki (1938 - 1939). Program działalności obejmował wszystkie hasła połączonych związków.
W dniach 8 -10 lipca 1929 r. w Poznaniu odbył się I Kongres Pedagogiczny dot. problematyki wychowania państwowego. II Kongres Pedagogiczny (4 -5 lipiec 1931 r. w Wilnie ) podjął próbę wypracowania systemu wychowania. III Kongres odbył się w dniach 17 - 21 lipiec 1931r. we Lwowie, po wejściu w życie tzw. ustawy jędrzejowiczowskiej, którą związek poparł. Kongres dotyczył możliwości realizacji wychowania państwowego w różnych dziedzinach pracy szkoły. W zamian za okazane poparcie programom oświatowych rządu, kierownictwo Związku bezskutecznie oczekiwało realizacji wysuniętych postulatów. Okres rządów sanacyjnych przyczynił się do osłabienia poziomu polskiego szkolnictwa. Zaniechano budowy szkół, zredukowano etaty nauczycielskie, pogorszyła się sytuacja materialna nauczycieli.
10 września 1936 r. ZNP podpisał łącznie z 41 innymi związkami wchodzącymi w skład Centralnej Komisji Porozumiewawczej Związków Pracowniczych, deklarację społeczno-gospodarczą. Wzmogło to ataki władz sanacyjnych na działania związkowe. IV Kongres Pedagogiczny, zwołany w Warszawie (27 - 29 maja 1939) był ważnym wydarzeniem w historii ZNP. Związek stanął po stronie krytyki polityki oświatowej rządu oraz ukazaniu roli właściwego poziomu szkolnictwa w rozwoju społeczno-gospodarczym.
Związek Nauczycielstwa Polskiego w konspiracji.
Tajna Organizacja Nauczycielska (1939 - 1945)
W latach 1939-1945 ZNP działał w konspiracji jako Tajna Organizacja Nauczycielska, organizował i prowadził tajne nauczanie. Na tajnych zjazdach TON powstawały koncepcje i programy oświatowe, które miały być realizowane po odzyskaniu niepodległości. Zostały one zaprezentowane na Zjeździe Oświatowym w Łodzi (1945r.). TON niosła pomoc nauczycielom i ich rodzinom represjonowanym przez okupantów. Na czele TON stanęli przedwojenni działacze ZNP.
Związek Nauczycielstwa Polskiego po 1945 r.
W lutym 1945 r. kierownictwo TON ujawniło się jako Zarząd Główny ZNP. Funkcję prezesa powierzono Czesławowi Wydechowi, a wiceprezesów – Kazimierzowi Majowi i Stefanowi Żółkiewskiemu. Pierwszy Krajowy Zjazd Delegatów odbył się w Bytomiu w dniach 25 - 28 listopada 1945 r. Zjazd zaapelował o pełne zaangażowanie nauczycieli w odbudowę wyniszczonego wojną kraju. W wyniku wyborów prezesem ZG ZNP został Kazimierz Maj, a wiceprezesami: Bolesław Orłowski i Władysława Hoszowska. W 1945 r. ukazał się pierwszy po wojnie "Głos Nauczycielski".
W 1957 r. odbył się ogólnopolski zjazd oświatowy ZNP.
W czasie stanu wojennego działalność ZNP została zawieszona, wznowiono ją 14-15 października 1983 r.
W latach 1991-2003 ZNP organizował różne formy protestu (marsze protestacyjne, strajki, okupacje budynku MEN, pikiety) przeciwko niskim nakładom na edukację oraz pogarszaniu się statusu prawnego i materialnego czynnych i emerytowanych pracowników oświaty.
W latach 2000-2001 ZNP wystąpił z obywatelską inicjatywą ustawodawczą wprowadzenia do Karty Nauczyciela zapisu o określaniu minimalnych stawek wynagrodzenia zasadniczego nauczyciela oraz wysokości przysługujących dodatków w rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej.
1 października 1905 r. na tajnym zjeździe nauczycieli ludowych z zaboru rosyjskiego w Pilaszkowie k. Łowicza powstał Związek Nauczycieli Ludowych. 9 grudnia utworzono w Warszawie Polski Związek Nauczycielski. Celem związku było doskonalenie polskiego szkolnictwa, wcielenie w życie racjonalnych zasad pedagogicznych i idei bezpłatnego powszechnego nauczania, obrony i popierania interesów polskiego stanu nauczycielskiego. PZN domagał się między innymi ogłoszenia amnestii i powszechnego nauczania w języku ojczystym.
Krajowy Związek Nauczycielstwa Ludowego w Galicji (1905 - 1919)
28 grudnia 1905 r. w Sali Muzeum Techniczno - Przemysłowego w Krakowie odbył Zjazd Nauczycieli Ludowych z terenu Galicji i powstał Krajowy Związek Nauczycielstwa Ludowego. Program zawodowy nauczycielstwa ludowego w Galicji został opracowany przez Stefana Zalewskiego i zatwierdzony przez Zjazd Krakowski. Stwierdzał m.in.:
„Każdy nauczyciel z natury swego zawodu jest przedstawicielem i pionierem postępu, gdyż wiadomości, których udziela, i zasady, które głosi, maja na celu szerzenie postępu. Wszystko wymaga, aby i czyny jego na każdym kroku były zgodne z zasadami, które głosi … Nauczyciele ludu powinni oprzeć się przede wszystkim na szerokich warstwach ludowych, których są naturalnymi sprzymierzeńcami.
Na VII Krajowym Zjeździe, który odbył się 7 lipca 1913 r., KZNL zmienił nazwę na Związek Polskiego Nauczycielstwa w Galicji. Związek, którego prezesem był Stanisław Nowak, zrzeszał nauczycieli narodowości polskiej.
Zrzeszenie Nauczycielstwa Polskich Szkół Początkowych (1916 - 1919)
W dniach 28 - 30 grudnia 1916 r. odbył się w Radomiu zjazd, w którym uczestniczyli przedstawiciele 40 różnych organizacji nauczycielskich, delegaci PZN oraz Stowarzyszenia Nauczycielstwa Polskiego. Utworzono Zrzeszenie Nauczycielstwa Polskich Szkół Początkowych. Prezesem Zrzeszenia został Karol Klimek. 1 czerwca 1917 r. ukazał się pierwszy numer "Głosu Nauczycielskiego".
Po odzyskaniu niepodległości środowiska nauczycielskie włączyły się w walkę o realizację postępowych rozwiązań oświatowych, co było czynnikiem integrującym organizacje związkowe.
Związek Polskiego Nauczycielstwa Szkół Powszechnych (1919 - 1930)
W kwietniu 1919 r. nastąpiło połączenie związków nauczycielskich działających w byłych zaborach rosyjskim i austriackim, powstał Związek Polskiego Nauczycielstwa Szkół Powszechnych. Nowa, połączona organizacja związkowa swoje działania skierowała w kierunku umocnienia i rozwoju organizacyjnego, ochrony interesów zawodowych nauczycielstwa oraz o wysoki poziom oświaty. Dbano o poziom wykwalifikowania nauczycieli. Ważne miejsce w doskonaleniu zawodowym zajmowały czasopisma związkowe. Podstawy programowe działalności związkowej zawarte były w uchwałach ogólnopolskiego Zjazdu Delegatów Stowarzyszeń Nauczycielskich w kwietniu 1919 r., zwanego Sejmem Nauczycielskim. Większość postulatów Sejmu Nauczycielskiego nie doczekała się realizacji.
Związek Zawodowy Nauczycielstwa Polskich Szkół Średnich (1919 - 1930)
5 stycznia 1919 powstała organizacja związkowa Związek Zawodowy Nauczycielstwa Polskich Szkół Średnich (ZZNPSŚ ), który wzmocnił pozycję nauczycieli szkół prywatnych w środowisku. Związek walczył między innymi o stworzenie kasy emerytalnej, będącej zabezpieczeniem nauczycieli na starość. Pierwszym prezesem był Stanisław Kalinowski, a od 1922 r. funkcję tę pełnił Henryk Raabe.
Związek Nauczycielstwa Polskiego (1930 - 1939)
W 1930 r. Związek Polskiego Nauczycielstwa Szkół Powszechnych oraz Związek Zawodowy Nauczycielstwa Polskich Szkół Średnich połączyły się w jedną organizację - Związek Nauczycielstwa Polskiego. Prezesami ZNP kolejno byli: Stanisław Nowak (1930 - 1936), Jan Kolanko (1936 - 1938), Zygmunt Nowicki (1938 - 1939). Program działalności obejmował wszystkie hasła połączonych związków.
W dniach 8 -10 lipca 1929 r. w Poznaniu odbył się I Kongres Pedagogiczny dot. problematyki wychowania państwowego. II Kongres Pedagogiczny (4 -5 lipiec 1931 r. w Wilnie ) podjął próbę wypracowania systemu wychowania. III Kongres odbył się w dniach 17 - 21 lipiec 1931r. we Lwowie, po wejściu w życie tzw. ustawy jędrzejowiczowskiej, którą związek poparł. Kongres dotyczył możliwości realizacji wychowania państwowego w różnych dziedzinach pracy szkoły. W zamian za okazane poparcie programom oświatowych rządu, kierownictwo Związku bezskutecznie oczekiwało realizacji wysuniętych postulatów. Okres rządów sanacyjnych przyczynił się do osłabienia poziomu polskiego szkolnictwa. Zaniechano budowy szkół, zredukowano etaty nauczycielskie, pogorszyła się sytuacja materialna nauczycieli.
10 września 1936 r. ZNP podpisał łącznie z 41 innymi związkami wchodzącymi w skład Centralnej Komisji Porozumiewawczej Związków Pracowniczych, deklarację społeczno-gospodarczą. Wzmogło to ataki władz sanacyjnych na działania związkowe. IV Kongres Pedagogiczny, zwołany w Warszawie (27 - 29 maja 1939) był ważnym wydarzeniem w historii ZNP. Związek stanął po stronie krytyki polityki oświatowej rządu oraz ukazaniu roli właściwego poziomu szkolnictwa w rozwoju społeczno-gospodarczym.
Związek Nauczycielstwa Polskiego w konspiracji.
Tajna Organizacja Nauczycielska (1939 - 1945)
W latach 1939-1945 ZNP działał w konspiracji jako Tajna Organizacja Nauczycielska, organizował i prowadził tajne nauczanie. Na tajnych zjazdach TON powstawały koncepcje i programy oświatowe, które miały być realizowane po odzyskaniu niepodległości. Zostały one zaprezentowane na Zjeździe Oświatowym w Łodzi (1945r.). TON niosła pomoc nauczycielom i ich rodzinom represjonowanym przez okupantów. Na czele TON stanęli przedwojenni działacze ZNP.
Związek Nauczycielstwa Polskiego po 1945 r.
W lutym 1945 r. kierownictwo TON ujawniło się jako Zarząd Główny ZNP. Funkcję prezesa powierzono Czesławowi Wydechowi, a wiceprezesów – Kazimierzowi Majowi i Stefanowi Żółkiewskiemu. Pierwszy Krajowy Zjazd Delegatów odbył się w Bytomiu w dniach 25 - 28 listopada 1945 r. Zjazd zaapelował o pełne zaangażowanie nauczycieli w odbudowę wyniszczonego wojną kraju. W wyniku wyborów prezesem ZG ZNP został Kazimierz Maj, a wiceprezesami: Bolesław Orłowski i Władysława Hoszowska. W 1945 r. ukazał się pierwszy po wojnie "Głos Nauczycielski".
W 1957 r. odbył się ogólnopolski zjazd oświatowy ZNP.
W czasie stanu wojennego działalność ZNP została zawieszona, wznowiono ją 14-15 października 1983 r.
W latach 1991-2003 ZNP organizował różne formy protestu (marsze protestacyjne, strajki, okupacje budynku MEN, pikiety) przeciwko niskim nakładom na edukację oraz pogarszaniu się statusu prawnego i materialnego czynnych i emerytowanych pracowników oświaty.
W latach 2000-2001 ZNP wystąpił z obywatelską inicjatywą ustawodawczą wprowadzenia do Karty Nauczyciela zapisu o określaniu minimalnych stawek wynagrodzenia zasadniczego nauczyciela oraz wysokości przysługujących dodatków w rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej.
