Patriotyczny Ruch Odrodzenia Narodowego organizacją uwiarygodniającą Stan Wojenny.
Wprowadzenie stanu wojennego w Polsce 13 grudnia 1981 r. dało początek likwidacji opozycji antykomunistycznej, skupionej wokół NSZZ „Solidarność”. Jednocześnie kładło też kres nadziejom dużej części społeczeństwa na przeprowadzenie demokratycznych zmian oraz możliwość zreformowania systemu komunistycznego. Zamach stanu jakim faktycznie było to wydarzenie, dokonany został przez gen. Wojciecha Jaruzelskiego i kierowana przez niego Wojskową Radę Ocalenia Narodowego. Dzięki wyprowadzeniu na ulice wojska i milicji udało się im stłumić organizowany na terenie kraju opór oraz zastraszyć pozostałą część społeczeństwa.
Twórcy stanu wojennego stanęli następnie przed o wiele poważniejszym zadaniem, jakim było dążenie do przekonania Polaków o konieczności jego wprowadzenia oraz poparcia jakiego to społeczeństwo rzekomo udzieliło jego autorom. Do tego celu zaczęto wykorzystywać powstające już bezpośrednio po wprowadzeniu stanu wojennego Obywatelskie Komitety Ocalenia Narodowego, które miały stworzyć pozory dialogu społecznego oraz przekonywać o poparciu społeczeństwa dla polityki Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. Powstawały one na terenie całego kraju wyrażając zadowolenie z wprowadzenia stanu wojennego i deklarując troskę o losy socjalistycznej Ojczyzny.
Momentem kulminacyjnym w tworzeniu struktur popierających likwidacje opozycji w Polsce stało się podpisanie 20 lipca 1982 r. przez PZPR, Zjednoczone Stronnictwo Ludowe, Stronnictwo Demokratyczne oraz Stowarzyszenie PAX, Chrześcijańskie Stowarzyszenie Społeczne i Polski Związek Katolicko Społeczny deklaracji w sprawie utworzenia Patriotycznego Ruchu Odrodzenia Narodowego (PRON). Organizacja ta w rzeczywistości utworzona została przez PZPR i miała na celu propagandowe wykazanie poparcia społeczeństwa dla polityki partii, a w szczególności wprowadzenia stanu wojennego. PRON miał nawiązywać do tradycji działalności Frontu Jedności Narodu, jednoczącego tzw. „patriotycznie” nastawionych Polaków różnych orientacji politycznych i światopoglądowych (stąd istotny był w nim udział organizacji katolickich, które uwiarygodniały jego działalność). Następnego dnia Deklaracje o rozwoju PRON przyjął Sejm PRL.
4 sierpnia 1982 r. propozycje utworzenia Wojewódzkiej Komisji Inicjatywnej PRON, mającej wspierać działania OKON-ów w woj. łomżyńskim zgłosił Wojewódzki Zespół Poselski. W jej efekcie 30 sierpnia doszło do ukonstytuowania się wspomnianej Komisji, a w jej skład weszli: przewodnicząca Halina Sienkiewicz (członek ZSL ze wsi Pniewo, posłanka na Sejm PRL), wiceprzewodniczący Kazimierz Szostakowski (członek SD), sekretarz Grzegorz Flejter (kierownik Wydziału Propagandy i Agitacji KW PZPR w Łomży), Mirosław Gregorczuk (członek ZSMP, pracownik Komendy Chorągwi ZHP w Wysokiem Mazowieckiem), Anatol Jastrzębski (emerytowany oficer Wojska Polskiego, przedstawiciel Frontu Jedności Narodu), Bogdan Jemielity (członek Związku Młodzieży Wiejskiej), Maria Kujawa (członek PZPR, działaczka Ligi Kobiet Polskich), Bronisław Makieła (członek ZSL), Zenobia Mietelska (członek SD), Janusz Niewiński (członek ZHP), Czesław Podbielski (członek PZPR), Anna Rupacz (reprezentująca Chrześcijańskie Stowarzyszenie Społeczne) i Edward Wróbel (Przewodniczący Oddziału PAX w Łomży). Już na pierwszym posiedzeniu podjęto decyzję o ścisłej współpracy z członkami Obywatelskich Komitetów Odrodzenia Narodowego, z których znaczna część weszła następnie w skład PRON. Jako jedna z form pracy wskazano organizacje spotkań z rolnikami, robotnikami, młodzieżą i nauczycielami. Przedstawiciele wojewódzkiej Komisji Inicjatywnej weszli tez od razu w skład Wojewódzkiego Zespołu Koordynującego mającego przygotować wybory ławników ludowych sądów powszechnych, pracy i ubezpieczeń społecznych oraz członków kolegiów do spraw wykroczeń. Tak oto PRON uzyskiwał realny wpływ na obsadę stanowisk zarówno tych z wyboru, jak i z mianowania.
Jak już wspominałem ruch ten w dużej mierze opierał się na działaczach OKON-ów, spośród których wymienić można by chociaż wspomnianego wcześniej Czesława Podbielskiego z Łomży, Wiktora Szube z ŁZPB „Narew”, Jerzego Ramotowskiego z Jedwabnego, Marie Krajewską, z gm. Łomża, Władysława Urbanka i Władysława Karasiewicza z Grajewa, Stanisława Szostakowskiego z Kolna, Antoniego Sztachelskiego z Grabowa, Jana Biedrzyckiego z Małego Płocka, Zenona Brzozowskiego z Wysokiego Mazowieckiego, czy Bolesława Bondarowicza z Szepietowa. Nie są to wszyscy „wybitni” działacze, a grono to było dużo większe. OKON posiadał ponadto w większości miast i zakładów pracy wyodrębnione komisje problemowe, zajmujące się m.in. kontrolą handlu, zatrudnienia oraz ładu i porządku publicznego (w tym ostatnim przypadku wchodząc faktycznie w kompetencje MO i ORMO). Jak stwierdzono w opracowanym materiale propagandowym „Działalność Komitetów spotkała się z poparciem wszystkich zdrowych sił społecznych”. Idąc tym tokiem rozumowania można stwierdzić, że wszyscy przeciwnicy stanu wojennego stanowili tą „niezdrową” część społeczeństwa, którą należało albo wyeliminować albo spacyfikować. Według ustaleń z końca sierpnia 1982 r. w PRON na terenie woj. łomżyńskiego działało 382 bezpartyjnych, 363 członków PZPR, 163 członków ZSL i 34 osoby należące do SD.
17 grudnia 1982 r. na pierwszym posiedzeniu Tymczasowej Rady Krajowej PRON, jej przewodniczącym został pisarz Jan Dobraczyński, który sprawował tę funkcję aż do jej rozwiązania. W 1983 r. miał miejsce pierwszy Zjazd wojewódzki PRON w Łomży, w którym uczestniczyli m.in. Albin Chojak nauczyciel działający w ZHP w Łomży, Stanisław Krasowski, kierownik Zespołu Adwokackiego i Jan Szymkiewicz, prezes ZSL. Wśród gości głos zabrał m.in. Krystyna Kubik i Marian Mieszkowski, działacz SD, który wśród propozycji programowych dla uczestników zjazdu wymienił m.in. przeciwstawianie się rozluźnieniu norm moralnych i wszelkim przejawom zła. Można było pozwolić sobie na taki moralizatorski ton, szczególnie, gdy należało się do grupy uprzywilejowanej, mającej władzę i dostęp do środków o jakich nie mogli nawet marzyć zwykli obywatele.
W lipcu 1983 r. zapis o PRON trafił do Konstytucji PRL i zastąpił w niej zapisy o Froncie Jedności Narodu (FJN). Zgodnie z tymi zapisami PRON decydował m.in. o listach wyborczych, w wyborach lokalnych (do Rad Narodowych) i do Sejmu. Praktycznie biorąc, bez uzyskania zgody PRON nie można było kandydować w wyborach. Olbrzymia większość członków PRON należała do tej organizacji nawet o tym nie wiedząc, gdyż były do niej przyjmowane nie tyle osoby fizyczne co całe organizacje, zazwyczaj bez informowania o tym fakcie szeregowych członków tych organizacji. Wiele osób należało do PRON "wielokrotnie", na skutek należenia do kilku organizacji-członków PRON, na skutek czego PRON miała formalnie więcej członków niż wszystkich obywateli Polski. Do PRON należały w zasadzie niemal wszystkie większe organizacje społeczne legalnie działające w latach 1983-1989, począwszy od wszystkich partii politycznych, przez związki zawodowe (OPZZ), organizacje młodzieżowe (m.in. ZHP i TPD), aż po organizacje sportowe i hobbystyczne.
Zaraz po zakończeniu Stanu Wojennego, reaktywowanie organizacji, których działalność była w czasie Stanu zawieszona była obłożona nieformalnym wymogiem zgłoszenia akcesu do PRON, a przynajmniej znacznie tę reaktywację przyspieszała. Być może właśnie dlatego przystapił do tego ruchu także Zarząd Oddziału Towarzystwa Przyjaciół Ziemi Łomżyńskiej w Warszawie, wyrażając „pełne poparcie dla deklaracji porozumienia i Patriotycznego Ruchu Odrodzenia na Ziemi Łomżyńskiej”. Oprócz tego do PRON można było przystąpić osobiście, dotyczyło to jednak głównie osób prominentych, posiadających "znane nazwiska", którym składano bezpośrednio tego rodzaju propozycję, często sugerując że odmowa może się wiązać z utrudnieniami w karierze.
dr. Krzysztof Sychowicz
Instytut Pamięci Narodowej Oddział w Białymstoku
