Wystawa „Polscy badacze Syberii” w Drozdowie
Wystawę poświęconą polskim odkrywcom „Z zesłania na wyżyny nauki. Polscy badacze Syberii” otwarto w Muzeum Przyrody – Dworze Lutosławskich w Drozdowie. To plenerowa ekspozycja Muzeum Pamięci Sybiru w Białymstoku, przybliżająca naukową działalność zesłańców podczas odbywania kary za udział w powstaniach i działalności niepodległościowej. Są wśród nich postacie tak zasłużone, jak: Benedykt Dybowski, starszy brat Marszałka Bronisław Piłsudski, Ewa Felińska, Jan Czerski czy urodzony w Bogutach Wielkich Wiktor Godlewski. Autorką prezentowanych na wystawie portretów jest Paulina Kopestyńska, malarka pochodzenia jakuckiego.
Skazani na wieloletnie, a czasem nawet dożywotnie, zesłanie uczestnicy powstań listopadowego i styczniowego często byli ludźmi wykształconymi, nierzadko też naukowcami. Dlatego trafiwszy do północnej Azji szybko przekonywali się, że to obszar niezmiernie fascynujący dla badacza fauny, flory, geografa, językoznawcy, kartografa, geologa czy etnografa, a do tego praktycznie nieznany w bliższych Europy regionach Imperium Rosyjskiego. Stąd różnorakie badania i działalność naukowa, podejmowane na przestrzeni lat przez Leona Barszczewskiego, Aleksandra Czekanowskiego, Jana Czerskiego, Benedykta Dybowskiego, Ewę Felińską, Wiktora Godlewskiego, Sergiusza Jastrzębskiego, Józefa Kalinowskiego, Józefa Kowalewskiego, Edwarda Piekarskiego, Bronisława Piłsudskiego, Wacława Sieroszewskiego, Juliana Talko-Hryncewicza i Mikołaja Witaszewskiego. Ich różnorakie osiągnięcia przybliża wystawa Muzeum Pamięci Sybiru, która trafiła do Drozdowa dzięki Fundacji Sztuk i Dialogu, a dopełnił ją wykład Jana Engelgarda z Muzeum Niepodległości w Warszawie, zatytułowany „Benedykt Dybowski i inni. Z X Pawilonu Cytadeli Warszawskiej ku sławie odkrywcy Syberii”.
Wiktor Godlewski (1831-1900) pochodził z zaściankowej szlachty mazowieckiej. Urodził się w gminie Boguty-Pianki, w latach 1975-1998 należącej do województwa łomżyńskiego. Na zesłaniu zaprzyjaźnił się z Benedyktem Dybowskim (1833-1930), prowadząc wraz z nim szereg badań tamtejszej fauny i flory – zebrali choćby kolekcję ponad 350 gatunków ptaków, odkryli też szereg nieznanych wówczas nauce form zwierzęcych. Wsławili się również zmierzeniem głębokości jeziora Bajkał za pomocą samodzielnie skonstruowanej aparatury pomiarowej, która praktycznie nie ustępowała precyzją tej wykorzystywanej po latach przez radziecką ekspedycję naukową.
Bronisław Piłsudski (1866-1918), starszy brat Józefa, trafił za udział w antycarskiej konspiracji na Sachalin. Prowadził tam szereg badań etnograficznych, a gdy po 10 latach odzyskał wolność, kontynuował te prace, przede wszystkim, wraz z pisarzem Wacławem Sieroszewskim (1858-1945), autorem „Nowel” czy „Beniowskiego”, nad kulturą ludu Ajnów, tworząc słowniki i dokonując na początku XX wieku unikalnych nagrań na woskowych wałkach, a ostatecznie osiedlił się w Japonii, gdzie żyją do dziś jego potomkowie.
Sam Sieroszewski również był bardzo aktywny, badając życie i zwyczaje Jakutów, co zaowocowało pionierską pracą „Dwanaście lat w kraju Jakutów” i licznymi, pomniejszymi publikacjami.
Równie ciekawe były koleje losu jedynej w tym towarzystwie kobiety. Ewa Felińska (1793-1859) uczestniczyła w działalności niepodległościowej, współpracując z Szymonem Konarskim, a po aresztowaniu spędziła na zesłaniu pięć lat. Podsumowała ten okres wspomnieniami „Pamiętniki z życia”, była też autorką haseł do „Encyklopedii Powszechnej Orgelbranda”, wydawanej w latach 1859-1868.
Cała wystawa ma przypomnieć życie i pracę tych i innych patriotów-naukowców, o których pamięć jest wciąż żywa wśród Buriatów, Jakutów czy Ajnów, ale w Polsce są obecnie niezbyt znani, poza środowiskami naukowymi.
Wojciech Chamryk
