CZAS JAGIELLONÓW
Wystawa prezentuje numizmaty bite przez mennice królewskie w okresie rządów dynastii Jagiellonów, od Władysława II Jagiełły, poprzez Władysława III Warneńczyka, Kazimierza Jagiellończyka, Jana Olbrachta, Aleksandra Jagiellończyka, Zygmunta I Starego, po Zygmunta II Augusta. Eksponaty pochodzą ze zbiorów prywatnego kolekcjonera.
Za Władysława Jagiełły (1386-1434) wybijano półgrosze zwane kwartnikami dużymi, ternary zwane trzeciakami lub kwartnikami małymi, denary. Podstawową „grubą” monetą był półgrosz. Srebro do bicia monet sprowadzano z Węgier. Przykładem siły nabywczej ówczesnego pieniądza niech będzie koszt królewskiego obiadu z 10 maja 1389 roku, który wyniósł 153 grosze. Na stołach znalazł się wtedy m.in. wół (14 skojców), 50 kur (1 grosz), 300 jajek (7 groszy i 6 denarów), 5 prosiąt (6 groszy i 8 denarów). Władysław III Warneńczyk (1434-1444) emitował tylko jeden typ monety – denary. Niedbale wybijane, podobnie jak końcowe emisje Władysława Jagiełły, stworzyły doskonałe warunki dla działalności fałszerskiej. Fałszerzy nie odstraszały surowe kary, nawet spalenie na stosie. Kraj zalewała moneta fałszywa – klepacze. Kazimierz Jagiellończyk (1447-1492) emitował liche, ale dochodowe denary i półgrosze koronne – mniejsze i lżejsze od monet Jagiełły. W okresie panowania Jana Olbrachta (1492-1501) czynna była tylko jedna mennica – krakowska pod zarządem dzierżawcy Piotra z Kurozwęk herbu Poraj. Biła ona „liche denarki i półgrosze”. Następca Piotra poprawił wygląd półgroszy dzięki zatrudnieniu bardziej fachowego rytownika stempli. Aleksander Jagiellończyk (1501-1506) wybijał również półgrosze i denary koronne, a w mennicy wileńskiej – litewskie z Pogonią i Orłem. W 1503 roku emitował złote dukaty, ale przerwał z powodu braku kruszcu i oporu sejmu. Moneta znana jest tylko z opisów. Zygmunt I Stary (1506-1548) zastał w stosunkach monetarnych wielki chaos. W obiegu było aż 17 rodzajów monet polskich i obcych. Reformę monetarną przeprowadził w latach 1526-30. Jej zasady obowiązywały przez następne dwa stulecia. On pierwszy, w 1506 roku, wprowadził na monetach datę roczną. Zygmunt II August (1548-1572) jeszcze jako wielki książę litewski uruchomił, zamkniętą przez ojca, mennicę w Wilnie. Stała się ona jedyną królewską, oprócz działającej w roku 1566 mennicy w Tykocinie. Emisje wileńskie: półgroszki litewskie bite w milionach sztuk, grosze, denary, dwudenary, obole, trojaki, czworaki zwane „brodaczami” dwojaki, szóstaki, półkopki zwane litewskimi talarami, ćwierćkopki. W ostatnich latach panowania Zygmunta Augusta w dużych ilościach napływały do Polski talary. Aby zapobiec chaosowi monetarnemu król wydał 14 czerwca 1567 roku uniwersał (według uchwały Sejmu Piotrkowskiego) „talarom obcym cenę i kurs w Polsce naznaczający”.
Scenriusz wystawy: Jolanta Deptuła, Mirosław Szczepański; teksty: Jolanta Deptuła; oprawa plastyczna: Antoni Mieczkowski; montaż: Zbigniew Dardziński, Jarosław Kurpiewski; zdjęcia: Bolesław Deptuła, Grzegorz Gwizdon.
