„Wydobyć z cienia” w 120 rocznicę urodzin o Jerzym Kossaku malarzu bataliście słów kilka. - ::4lomza.pl:: Regionalny Portal

Jaki jest tytuł by mówić o tej postaci związanej w głównej mierze z Krakowem w łomżyńskiej ziemi. Tu bowiem w parafii Poryte Wojciech Kossak poślubia Marię Kisielnicką ziemiankę ze Stawisk, a ich radością są uzdolnione artystycznie dzieci Jerzy, Maria i Magda. W tym roku wspominamy Jego brata Tadeusza /bliźniaka/ i 120 rocznicę ślubu zawartego z Anna z Kisielnickich ziemianką z Korzenistego, a których uzdolnionym dzieckiem była Zofia Kossak - Szczucka.

Tu do tej ziemi o której mówił Wojciech, iż jest po Zakopanem dla niego najpiękniejszym zakątkiem kraju, przyjeżdżała kilkakrotnie Maria ze swymi dziećmi do rodzinnego domu, a więc z już wówczas uzdolnionym plastycznie dzieckiem Jerzym.

Urodził się 11 września 1886 roku jako pierwsze dziecko Wojciechów na Kossakówce. Młody Jerzy zwany w rodzinie „Coco” od najmłodszych lat przejawiał zainteresowanie plastyczne.” Całymi godzinami siadywał w pracowni za plecami dziadka, obserwując jak maluje, a Juliusz chętnie udzielał mu wskazówek i zachęty w tym kierunku”. Tak powoli wzrastało III pokolenie malarskie rodu Kossaków, doglądane przez matkę z brakiem ojcowskiej ręki, która często twórczo pracowała poza domem i krajem. Ława szkolna w porównaniu z paletą i pędzlem wielokrotnie przegrywała. Cenzus maturalny Jerzy Kossak osiąga w 1906 roku w Gimnazjum św. Jacka w Krakowie. Młody talent malarski nie podejmuje dalszego kształcenia na uczelni, ani też u innego mistrza, pozostaje wierny warsztatowi malarskiemu i szkole dziadka i ojca. Rozpoczyna od podpatrywania, kopiowania podmalówek w stylu Wojciecha. Tym jednak nie odpowiada nadziejom i oczekiwaniom Ojca. Słowa uznania w oczach rodzicielskich i krytyki zyskuje po raz pierwszy za cykl malarski 8 obrazów namalowanych w 1910 roku, które, posiadały już własna kompozycję „ wyważony ruch i panowanie nad całością przemyślanych tematów. W 1911 Jerzy Kossak prezentuje po raz pierwszy szerszej publiczności swoje płótna.

29 kwietnia tegoż roku 24 letni Jerzy zawiera sakrament małżeństwa z panną Ewą Kąplińską córką ziemiańską z Korczewa. Młoda para osiada na Kossakówce, w tzw. Domu Babci, który przechodzi gruntowny remont i od tej pory zwany jest „Jerzówką”. W wieku 30 lat 30 czerwca 1917 roku zostaje szczęśliwym ojcem córy Marii zwanej w rodzinie „Isią”, chociaż liczył na syna jako kontynuatora rodu. Od tego momentu życie stawia mu wymagania intensywnej troski o utrzymanie rodziny. Troska ta sprawia, że w 1923 roku odnotowujemy pierwsze podmalówki i regularne powstanie  tzw. „fabryczki obrazów” na Kossakówce. Wojciech jednak doprowadza wkrótce do zmiany trybu pracy i w latach 1925/6 jeżdżą wraz z Jerzym „rzemiennym dyszlem” po dworach Poznańskiego malując właścicieli. oraz konie ich pięknych stadnin. Szwagier Jerzego Zygmunt Niewidomski tak komentuje: „styl życia i otwarty wystawnie prowadzony dom zmuszały go do coraz szybszego malowania obrazów”.

Na lata 1927- 29 przypada w malarstwie Jerzego czas samookreślenia, początek dojrzałości i szczytu twórczości artystycznej trwającego nieprzerwanie do 1939 roku.

Listę obrazów otwiera tryptyk poświęcony T. Kościuszce, a zamknie w 1939
monumentalny tryptyk: „Bitwa kawaleryjska pod Komarowem”. Następne prace to: „Bitwa pod Ditiatonem”, „Odwrót Napoleona w otoczeniu kirasjerów z płonącej Moskwy”, „Samossiera”. Na szczególną uwagę zasługuje płótno z 1930 roku zatytułowane „Cud nad Wisłą”. Jak podaje p. Olszański /biograf rodziny Kossaków/ obiekt niewybrednych drwin tzw. „postępowej” krytyki; z malarskiego punktu widzenia jednym z najlepszych obrazów Jerzego Kossaka”. W licznym gronie najlepszych prac można wymienić: „Rozprawa o Lwów”, „Zwycięski bój pod Kurowem”, „Szarża brygady Kickiego na kirasjerów rosyjskich w bitwie pod Grochowem 1831 r.”, „Reduta Ordona”, „Bitwa pod Chocimiem”. Zatrzymajmy się jeszcze nad jednym płótnem namalowanym w 1935 roku z dwu powodów: dlatego, że jest świetnie namalowane, a jego treścią są wydarzenia historyczne jednego z miast naszej diecezji. Jest to „duża barwna kompozycja zatytułowana „Bem pod Ostrołęką”, pełna ruchu,  życia i werwy bojowej z prawidłowym manewrem zmiany pozycji baterii”.

Z pod pędzla Jerzego wychodziły także obrazy o tematyce legendarnej, alegorycznej. Do tej pierwszej kategorii należy zaliczyć: „Bajka o królewnie, rycerzu i smoku”, „Legenda o św. Hubercie”. Wśród płócien alegorycznych „Wieczność”  namalowana pod wpływem śmierci Marszałka Piłsudskiego. Na lata 1930-39 przypada twórczość o charakterze  w głównej mierze legionowym.

W twórczości Jerzego Kossaka odnotowujemy kilka okresów, które można by nazwać pedagogiczno-popularyzatorskich, których treść skierowana jest do młodzieży lub szerszych mas przez formy albumowe, pocztówki lub małe formy malarskie jak choćby seria Wesoła wojna” W 1938 roku namalował 27 obrazów do Albumu Wojska Polskiego ilustrując mundury i uzbrojenie od XII w. do 1918 roku w formie dla tego typu wydawniczego nietypowej, bowiem w ruchu i akcji bojowej.

W okresie okupacji tylko wyjątkowo porywał się na coś ambitnego i tak odnotowujemy prace z 1939: "Bitwa pod Kutnem”, 1940 niedokończone dzieło „Artyleria konna przebijająca się przez linie niemieckie”, 1942 „Wizja Wojciecha Kossaka”, 1945 „ Ucieczka Niemców z Krakowa”.
Wojna 1939 załamała normalne życie w Kossakówce. Przyniosła śmierć żony Ewy (21.07.1940), Ojca  ( 29.07.1942), Matki (15.03.1943).Przyniosła też chwilę radosne jak ślub z Elżbietą Dzięciołowską-Śmiałowską, narodziny córek Glorii (1941), i Simony (1943).

Okupacyjny dzień codzienny, zamknięcie w pracowni, powodowały, że tracił wiarę w siebie, przytłaczało Go tworzenie małych obrazków jako środków płatniczych i utrzymania rodziny. Pojawiają się pierwsze symptomy choroby. Zmarł 11 maja 1955 roku. Pochowany został w rodzinnym grobowcu na cmentarzu Rakowickim w Krakowie.

Podczas swej twórczości Jerzy Kossak uczestniczył czynnie w życiu artystycznym prezentując swoje prace na wystawach: Kraków 1911, 1924, 1928; Poznań  1911, 1921, 1924, 1925; Lublin 1922, 1925, 1933; Lwów i Brześć nad Bugiem 1931; Bafflo (USA) 1932, a na wystawie łowieckiej w Berlinie za płótno „Święty Hubert” otrzymuje I nagrodę”.

Innym rodzajem prezentacji są wystawy Trzech pokoleń Kossaków w latach 1931/2, oraz 1937, które odbyły się w następujących miastach: Katowice, Sosnowiec, Leszno, Łowicz, Kalisz, Piotrków. Przemyśl.
Zbierzmy to co mówiono o jego talencie: „ma zamiłowania i uzdolnienie malarskie”. Z okresu międzywojennego pochodzą następujące opnie:
- 1931 katowicka „Polonia” tak pisała: Jerzy Kossak, malarz urodzony, naturalny sukcesor, dziada i ojca, będący uzupełnieniem i przedłużeniem Wojciecha. Jerzy po Ojcu odziedziczył jego brawurę i pracami sypie jak z rękawa”

- 1936 rok -  Ewa Müllerowa, dziennikarka i malarka ze Stanisławowa „w Jerzym tkwi prawdziwa żyłka polskości jest dzisiaj najbardziej popularnym i jak Kiepura śpiewa dla wszystkich tak Jerzy maluje dla wszystkich”.
„Głos Narodu” ( IX.1939) opisuje obraz Bitwy pod Dytiatyrem. Równomiernie opanowana całość, umiejętność uchwycenia perspektyw, znakomity rysunek.
Jeszcze jedna opinia Ewy Müllerowej z lat 1949-52: „Z dawnego entuzjazmu dla malarstwa Jerzego pozostało niewiele. Jerzy stał się więźniem pracowni, z której jak sam  mówił nie mogło już nic wyjść, prócz knotów przeznaczonych na wydatki domowe i zobowiązania. I tak powoli obdzierano Jerzego z talentu”.

W swoim dorobku Jerzy Kossak pozostawił pareset obrazów o niewątpliwej wartości malarskiej co w sposób bezsporny powinno go postawić w kręgu malarzy batalistów okresu dwudziestolecia międzywojennego obok których nie można przejść obojętnie. Tworzył obrazy zdolnego malarza odczuwającego uzewnętrznienie swoich idei i wizji plastycznych. Stąd okresy dobre, a nawet bardzo dobre w jego twórczości przeplatają się z działalnością malarską o niewysokim poziomie malarskim.
Należy zauważyć, że w pewnym momencie swej twórczości dostrzegł, brak wypracowania odmiennych form plastycznych wyróżniających go w sposób szczególny, od swoich poprzedników dlatego świadomie przyjmuje rolę kontynuatora i naśladowcy dobrych wzorów. Uważam, iż cynizmem jest ze strony historyków sztuki jest odmówienie artyście wszelkich wartości, a twórczość pominięcie milczeniem.

Twórczość Jerzego Kossaka przypada w czasie, który został podzielony na kilka okresów historycznych, początek XX wieku, okres dwudziestolecia międzywojennego, II Wojna Światowa, okres PRL –u.

Krytycy i publicyści tego ostatniego okresu potępili go „podczytując mu za grzechy główne obrazy z okresu napoleońskiego, z wojny 1920 roku, które stanowiły najlepszy jego dorobek”.

Czas więc w tym alfabecie malarskim po powiedzianym „a” na temat rodu Kossaków, powiedzieć „b” na temat malarstwa Jerzego Kossaka, na ile to możliwe ukazanie Jego samodzielnie wypracowanej twórczości, a nie zafałszowanego obrazu kopisty z „fabryczki obrazów”. Powiedzieć „Nie” dla instrumentalnego wykorzystywania twórczości, a przemilczania Twórcy.
Zapraszam do twórczego hołdu Mistrzowi w 120 rocznicę Jego urodzin, refleksję nad tematami które przedstawił w swoich obrazach i dostrzeżenia jego wkładu w tworzenie historii naszego regionu.

Ks. Janusz Marian Kotowski