Biblijna wystawa w Muzeum Północno-Mazowieckim
Prace aż sześciu wybitnych artystów można do końca maja podziwiać w Muzeum Północno-Mazowieckim na wystawie czasowej „Biblia ilustrowana. Klasyka i śmiałość przedstawień”. Są wśród nich trzy XIX-wieczne odbitki akwafort Rembrandta oraz unikalny cykl grafik Andrzeja Strumiłły oraz ciekawe wydania Biblii, w tym zilustrowane przez Gustave'a Doré i Salvadora Dali. – Otwieramy dzisiaj wystawę, prezentującą stosunkowo mało znane oblicze jednej z najważniejszych ksiąg ludzkości – podkreślała dyrektor muzeum Paulina Bronowicz-Chojak, dodając, że Biblia była od wieków źródłem inspiracji dla artystów, co potwierdzają jej eksluzywne wydania, ilustrowane ręką prawdziwych mistrzów.
Biblijne odniesienia są obecne w sztuce od tysięcy lat, a ilustracje dopełniały też księgi Starego i Nowego Testamentu. Początkowo były to bogato iluminowane manuskrypty, ale wraz z wynalezieniem i upowszechnieniem się druku one również były drukowane, by z czasem dojść do bardzo wysokiego poziomu. Miało to również związek z tym, że Pismo Święte ilustrowali najwybitniejsi artyści, co widać też na wystawie „Biblia ilustrowana. Klasyka i śmiałość przedstawień”. Prezentowane na niej książki, grafiki i reprodukcje pochodzą ze zbiorów Mazurskiej Fundacji Sztuki Art Progress z Giżycka, a ich wybór, opracowanie koncepcji i aranżacji wystawy to dzieło Joanny Chludzińskiej, Alicji Kamienicznej i Przemysława Adamowskiego.
– Zależało nam na tym, aby w jednej przestrzeni ekspozycyjnej zaprezentować tych twórców, którzy podeszli do tematu w sposób bardzo kanoniczny i klasyczny, pokazali sceny biblijne w taki sposób, które możemy bardzo łatwo rozpoznać już na pierwszy rzut oka; chcieliśmy to jednak skonfrontować z dosyć odważnymi, nietypowymi, bardzo śmiałymi wizjami – wyjaśniała Joanna Chludzińska.
Dlatego zaskoczeniem dla części widzów może być obecność na wystawie, prezentującej biblijne ilustracje, prac Salvadora Dali (1904-1989), ekscentryka, skandalisty i surrealisty, który nawrócił się pod koniec lat 40., malując szereg prac o tematyce religijnej oraz przygotowując aż 105 grafik; 32 z nich zilustrowały nowojorskie wydanie Biblii z roku 1970, eksponowane na wystawie. I chociaż trudno oceniać, na ile było to autentyczne nawrócenie, a na ile koniunkturalna decyzja, podyktowana chęcią zachowania spokoju i pozycji w Hiszpanii reżimu generała Franco, to jednak trudno przejść obojętne obok biblijnych ilustracji jednego z twórców surrealizmu. Nowoczesne podejście do biblijnej tematyki zaprezentował też Marc Chagall (1887-1985), przedstawiciel kubizmu, który z racji żydowskiego pochodzenia upodobał sobie Stary Testament, a w roku 1960 ukazała się w Stanach Zjednoczonych Biblia z jego litografiami.
Na wystawie można też obejrzeć dwutomowy Stary i Nowy Testament w przekładzie Marcina Lutra, niemieckie wydanie z 1868 roku, ozdobiony aż 230 ilustracjami-drzeworytami francuskiego grafika i malarza Gustave'a Doré (1832-1883), jednego z najwybitniejszych ilustratorów II połowy XIX wieku oraz egzemplarz jeszcze wcześniejszy, bo z roku 1825. To wydanie paryskie, ciekawe nie tylko dlatego, że zawiera dedykację dla liczącego wtedy pięć lat księcia Bordeaux Henriego d'Artois, ale też z powodu 52 litografii, będących dziełem Gottfrieda Engelmanna (1788-1839) i nawiązujących do biblijnych fresków Rafaela.
Ekspozycję symbolicznie domykają prace XVII i XX-wieczne. Pierwsze to dzieła słynnego barokowego mistrza Rembrandta van Rijna (1606-1669), drugie doskonale w Łomży znanego prof. Andrzeja Strumiłły (1927-2020).
Zestawione nieprzypadkowo, ponieważ obaj artyści byli niezwykle wnikliwymi obserwatorami róźnych aspektów codziennego życia, czego efektem jest, jak czytamy w katalogu wystawy, „przejmujące spojrzenie na kondycję oraz los człowieka”. „Płaszcz Józefa” (rok 1633), „Święta rodzina przechodząca przez strumień” (rok 1654) i „Ukamienowanie świętego Szczepana” (rok 1659) to XIX-wieczne odbitki genialnych akwafort Rembrandta – przetrwały tylko dzięki podjętej wtedy konserwacji płyt miedzianych i odtworzenia zaginionych matryc na podstawie oryginalnych odbitek. Z pracami Andrzeja Strumiłły było łatwiej o tyle, że artysta już w obecnym stuleciu powrócił do cyklu obrazów olejnych, namalowanego pod koniec lat 80. z myślą o wypełnieniu okien sejneńskiej synagogi i na podstawie Księgi Psalmów w tłumaczeniu Czesława Miłosza, tworząc wtedy 10 związanych z nimi tematycznie ikonografii.
Wystawa „Biblia ilustrowana. Klasyka i śmiałość przedstawień” prezentuje więc nie tylko prace sześciu mistrzów z różnych epok, ale również ich odmienne podejście do tematyki ilustracji biblijnych oraz różnorodność wykorzystywanych przez nich technik, będąc też jednocześnie dowodem ewolucji książki od wydawnictwa typowo użytkowego do mającego znaczące walory artystyczne, co jest interesujące nie tylko dla bibliofilów, ale też miłośników sztuki jako takiej.
Wojciech Chamryk
