Skarby w zbiorach Cepelii
Celem wystawy jest prezentacja ogromnego zróżnicowania kultury polskiej wynikającego z wielowiekowej tradycji, z oddziaływania różnych wzorów kulturowych, ze specyfiki regionalnej, pokazanie niezwykłych umiejętności, które jeszcze w wielu regionach Polski są kontynuowane i zgodne z lokalnym przekazem.
Skarby w zbiorach Cepelii - panorama sferyczna z wystawy
Panorama sferyczna: Grzegorz Gwizdon
Od czasów najdawniejszych, od najstarszych śladów ludzkiej cywilizacji lalka towarzyszy człowiekowi i jego kulturze. To od lalki będącej odwzorowaniem wizerunku ludzkiego rozpoczyna się edukacja dziecka. Lalka zabawka wprowadza w życie rodzinne i społeczne, przysposabiając do przyszłych ról – jakie przyjdzie pełnić w życiu dorosłym. Dziewczynki bawiąc się przygotowują się do roli kobiety i matki, chłopcy przy pomocy figurek wojowników, żołnierzyków, wyobrażeń zwierząt także szykują się do przyszłych ról życiowych – myśliwego, głowy rodziny i jej obrońcy. Lalki były i są pomocne w religijnej edukacji dzieci, w przygotowaniu do nauki zasad wiary i pewnych zachowań religijnych – postaci z szopek bożonarodzeniowych, z ołtarzyków, figurki wyobrażające anioły, zakonnice, księży spełniały tę rolę. Zapewne jasełkowe postaci, szopkowe figurki odzwierciedlały strój regionalny lub jakieś jego elementy. Pierwotnie przedmiot kultu, czasami uwielbienia, atrybut praktyk magicznych, z czasem zmieniła lalka swoją funkcję stając się marionetką, potem lalką modelką, prezentującą style i tendencje aktualnie panującej mody. Cechą wspólną wszystkich lalek ludowych jest ich dekoracyjny charakter. Lalki ludowe nie służą bowiem zabawie lecz pełnią przede wszystkim rolę eksponatów i pamiątek. Wykonane są z niezwykłą precyzją i dbałością o najdrobniejszy szczegół stroju, zdobnictwa poszczególnych elementów, odpowiedni krój i kolorystykę. Ponadto, troska o detale widoczna jest w sposobie wykonania przedmiotów towarzyszących lalkom, zwłaszcza w przedstawieniach zachowań obrzędowych, tańców lub związanych z wykonywaniem podstawowych zajęć, np. przędzenia czy wyplatania koszy. Lalki w strojach regionalnych to forma upowszechniania folkloru, popularyzacja dorobku rękodzieła ludowego, to także wyraz sentymentu do stroju ludowego, będącego symbolem ojczyzny, to przywołanie tradycji. Lalki regionalne są prezentowane jako pojedyncze figurki, pary bądź wielopostaciowe sceny rodzajowe. Drobiazgowość wypracowania ubioru zależy od wielkości lalki, duże są ubierane w wierną miniaturę stroju regionalnego, tkanina jest dobierana z zachowaniem proporcji wzoru autentycznej tkaniny odzieżowej, elementy stroju są ręcznie haftowane, drobniejsze figurki są przystrojone w strój mniej wierny, jednak zachowujący styl danego regionu.
Skarby w zbiorach Cepelii - panorama sferyczna z wystawy 2
Panorama sferyczna: Grzegorz Gwizdon
Wyroby tkackie, bardzo mocne osadzone w tradycji ludowej – to najbardziej wyróżniający się obszar działalności Cepelii, rozpoznawalny i dostrzegany zarówno w Polsce jak w świecie. Bowiem oprócz innych dziedzin sztuki czy wytwórczości ludowej tkaniny nie zatraciły swojego użytkowego charakteru. Potrzeba upiększenia, estetyczna wrażliwość nie ogranicza się do tradycji wiejskiej. Dlatego tak uniwersalnym kulturowo wytworem rodzimej tradycji są wyroby tkackie. W tym właśnie zawiera się ich żywotność i atrakcyjność. Od ponad 60 lat – tyle ile istnieje i prowadzi aktywną działalność Cepelia – wyróżnić można dwa główne nurty jej działalności: wspieranie twórczości ludowej (najczęściej, stereotypowo, postrzegany jako jedyna forma jej działania) i drugi – wspieranie rękodzieła artystycznego i rozmaitych form sztuki dekoracyjnej. Niewątpliwie właśnie dzięki Cepelii rozbudzone zostało wychodzące poza wąski krąg miłośników zainteresowanie nie tylko samą sztuką ludową ale także różnymi postaciami rękodzieła. Jest kilka cech szczególnych wyrobów tkackich, powstałych we współpracy profesjonalnych twórców ze środowiskiem cepeliowskim. Pokoleniowy przekaz wiedzy o wzorach i technice, o kolorystyce i swoistości regionalnej, jest podstawą, jest osadzeniem w tradycji, w tym zaś zawiera się siła inspiracji i możliwość twórczych, artystycznych realizacji. Na szczególną uwagę zasługuje kilim i gobelin należące do najbardziej wyrazistych i charakterystycznych wytworów polskiej sztuki. W Spółdzielniach cepeliowskich wzory pozyskiwano od najlepszych projektantów, wykonywane pod nadzorem wybitnych artystów były wytworem wyróżniającym poszczególne zakłady, np. Spółdzielnia im. S. Wyspiańskiego w Krakowie wykonywała gobeliny znajdujące się, m.in. na Wawelu, jako jedna z nielicznych odtwarza w gobelinie obrazy znanych malarzy, mi.in Van Gogha.
Lista artystów projektujących tkaniny dla Cepelii liczy ponad 100 nazwisk, i jest to zarazem lista twórców z kilku pokoleń. Wszyscy oni przyczynili się do utrzymania wysokiego poziomu tkaniny cepeliowskiej.
Mamy nadzieję, że obejrzenie barwnych figurek i tkanin nie będzie wyłącznie wrażeniem estetycznym, pragniemy aby był to również klucz do poznania i zrozumienia własnego dziedzictwa.
Anna Filipowicz-Mróz – kurator wystawy Fundacja „Cepelia”
Relacja filmowa z otwarcia wystawy dzięki uprzejmości portalu informacyjnego i telewizyjnego naszalomza.pl
