Postęp diagnostyczno – terapeutyczny w ginekologii onkologicznej
W 1991 roku profesor Jan Zieliński powołał do życia Polskie Towarzystwo Ginekologii Onkologicznej w głębokim przeświadczeniu, że wyodrębnienie tej dziedziny wiedzy ze specjalności ginekologii i położnictwa poprawi nie tylko opiekę nad kobietami chorującymi na nowotwory narządów płciowych, ale przede wszystkim zmniejszy umieralność z powodu tej choroby. Pan Profesor, wielki humanista, płonący miłością do ludzi i wiarą w możliwości "dobrego" leczenia zaszczepiał w innych przeświadczenie, że aby uzyskać sukces w leczeniu nowotworu powinniśmy leczyć nie chorobę, ale chorego. Wiedza Profesora i jego następców wynika z szerokiego otwarcia na świat i współpracy z wieloma renomowanymi ośrodkami ginekologii onkologicznej i współuczestniczeniu w działalności Europejskiego Towarzystwa Ginekologii Onkologicznej.
Profesor Jan Zieliński w swoim podręczniku "Ginekologia Onkologiczna. Wiedza i humanizm" przytacza definicję onkologii sformułowanej przez wybitnego polskiego chirurga onkologa Tadeusza Koszarowskiego: "Onkologia jest nauką kompleksową o etiologii, patologii, epidemiologii, zapobieganiu, rozpoznawaniu, wielospecjalistycznym leczeniu chorych na nowotwory i dalszej kontroli, opiece; nad nieuleczanie chorymi oraz organizowaniu społecznej walki z tymi
chorobami:". Właśnie takie szerokie spojrzenie na chorego sprawiło, że dokonał się postęp w rozpoznawaniu i leczeniu nowotworów.
Nowotwór jest chorobą genetyczną
Mówiąc, że nowotwór jest chorobą genetyczną nie mamy na uwadze dziedziczenia pewnych predyspozycji rodzinnych do zachorowania na nowotwór, które występują z częstością 5 - 10 w grupie chorujących na raka, ale przede wszystkim podłoże molekularne tej choroby. Coraz lepiej poznane geny, które produkują białka uczestniczące w szlakach metabolicznych komór-
ki nowotworowej pozwalają na opracowywanie coraz to nowych leków do leczenia tzw. "celowanego", czyli przyczynowego.
Jednym z nich jest bevacizumab (Avastin), lek blokujący w środowisku raka białko odpowiedzialne za stymulowanie powstawania nowych naczyń. Wiemy dobrze, że powstawanie nowych naczyń w guzie nowotworowym przyczynia się do jego wzrostu i tym samym powstawania przerzutów odległych.
Do innych należy Herceptyna blokująca aktywność receptora HER-2 (human epidermal growth factor receptor) zwany też EGFR (epidermal growth factor receptor, receptor nabłonkowego czynnika wzrostu. Pobudzenie tego receptora uruchamia złożony szlak przekazywania sygnałów, prowadzący do namnażania komórek nowotworowych.
Rodzina receptorów HER ma duże znaczenie dla rozwoju, diagnozy, prognozy i terapii raka piersi.
W chwili obecnej wiemy, że aby potwierdzić obecność w organizmie komórki nowotworowej musi w niej dojść do zaburzeń molekularnych w sześciu podstawowych szlakach metabolicznych. Mówimy wówczas o sześciu cechach komórki nowotworowej.
Należą do nich:
1. zahamowanie procesu apoptozy, czyli fizjologicznej śmierci komórki w wyznaczonym czasie,
2. nieograniczony potencjał powielania - możliwość odbudowy swojego materiału genetycznego,
3.. samowystarczalność sygnałów wzrostowych nadprodukcja białek stymulujących komórkę do
kolejnych podziałów,
4. niewrażliwość na sygnały hamujące wzrost komórek nowotworowych przez komórki zdrowe,
5. wzrost inwazyjności tkankowej i cech przerzutowaina,
6. nadprodukcja białek stymulujących powstawanie nowych naczyń krwionośnych
i limfatycznych. Skomplikowana i trudna wiedza molekularna przyczyniła się w znaczny
sposób do prawidłowego poznania biologii nowotworu, czyli jak powstaje, jak się rozwija,
dlaczego nie daje żadnych sygnałów ostrzegawczych, dlaczego rośnie i daje przerzuty odległe.
Biologia nowotworu
Rozwój guza nowotworowego przebiega trzyetapowo - inicjacja, promocja i progresja.
Inicjacja jest momentem pojawienia się w organizmie komórki nowotworowej
z cechami, o których wspomniałem powyżej. Niestety w większości przypadków nie znamy bezpośredniego czynnika inicjującego, za wyjątkiem raka szyjki macicy, odbytu i części raków pochwy, sromu, nosogardzieli oraz głowy i szyi. Tym czynnikiem jest wirus brodawczaka ludzkiego HPV (Human Papilloma Virus). Jednocześnie badania epidemiologiczne wskazują, że z całej grupy nosicielek wirusa HPV tylko około 1,5
zachoruje: na raka szyjki macicy, co oznacza, ten niewielki procent kobiet wejdzie w
rozwoju raka, którym jest promocja.
Promocja jest okresem naszego życia między 25 a 50 rokiem życia, w którym kumulują się pewne niekorzystne elementy codziennego stylu życia, które promują nowotworową komórkę do dalszych podziałów i wzrostu guza nowotworowego. Do najczęściej wymienianych czynników promujących należą: nikotynizm, nieprawidłowa dieta i otyłość,
nieleczone przewlekłe stany zapalne, częste spożywanie stężonego alkoholu, słaba aktywność ruchowa itp.
Progresja jest ostatnim etapem rozwoju nowotworu, czyli okresem wzrostu masy guza i powstawaniem przerzutów odległych.
Na wczesnych etapach rozwoju raka działają w naszym organizmie mechanizmy
obronne przed rozwojem choroby, dlatego początkowy rozwój choroby jest wolny
i bezobjawowy, a średni czas rozwoju l-centymetrowego wynosi około l0 lat.
Ta wiedza potwierdza zasadność i konieczność rozwijania programów profilaktycznych wczesnego wykrywania nowotworów; oraz możliwość zastosowania profilaktyki pierwotnej np. w raku szyjki, czyli zapobieganie pojawienia się u kobiet nawet procesów przednowotworowych. Pogłębiamy wiedzę o nowotworach.
dr hab. n. med. Bogdan Michalski
Kierownik Oddziału Klinicznego
Ginekologii Onkologicznej
Katedry Zdrowia Kobiet
Śląskiego Uniwersytetu Medycznego
