Pomnik Tadeusza Kościuszki w Łomży
Sejm i Senat Rzeczpospolitej Polskiej ustanowił rok 2017 Rokiem Tadeusza Kościuszki. W sierpniu 1917 roku w dwutygodniku poświęconym sprawom Ziemi Łomżyńskiej „Wspólna Praca’ pojawiła się propozycja, aby wzorem innych miast, Rada Miejska utworzyła komitet obchodów setnej rocznicy śmierci Tadeusza Kościuszki. Został zorganizowany Komitet Obchodów złożony z przedstawicieli wszystkich organizacji społecznych. Na posiedzeniu Komitet ustalił ogólny program obchodów, który przewidywał nabożeństwo żałobne we wszystkich świątyniach, po mszy pochód na Nowy Rynek, uroczyste posiedzenia Rady Miejskiej, a po południu odczyty i przedstawienia amatorskie. Domy w mieście mają być przystrojone flagami, a sklepy pozamykane. Komitet wyłonił ze swoich członków zespół wykonawczy w skład którego weszli: Edmund Cabert, Tomasz Filochowski, Michał Korolec, Antoni Kuberski i Stanisław Kurcyusz. Powołano także komisje: odczytową, teatralna i pochodową. Po dłuższych debatach Komitet postanowił, że na Nowym Rynku ma stanąć, po wojnie, pomnik Kościuszki z dobrowolnych ofiar zebranych przez mieszkańców Ziemi Łomżyńskiej. Na razie na tym miejscu ma być położony kamień z odpowiednim napisem.
W dniu 15 października 1917 roku miasto przybrało odświętny wygląd, wstrzymano handel, biura zawiesiły swą działalność, domy przybrano flagami narodowymi, okna i balkony przystrojono zielenią i portretami Naczelnika Kościuszki. O godzinie 10 rozpoczęło się uroczyste posiedzenia Rady Miejskiej. W sali obrad przybranej zielenią przewodniczący Rady rozpoczął posiedzenie oddając hołd bohaterowi narodowemu w setną rocznice śmierci. Przedstawił radnym wniosek Komitetu Kościuszkowskiego o przemianowaniu Nowego Rynku na Plac Tadeusza Kościuszki. Wniosek ten został przyjęty jednomyślnie. Rada uchwaliła także przeznaczyć 1000 marek na budowę pomnika Tadeusza Kościuszki i 100 marek na koszty obchodów.
Ku wiecznej rzeczy pamięci sporządzony został akt następującej treść:
„Roku pańskiego tysiąc dziewięćset siedemnastego miesiąca Października my niżej podpisani przedstawiciele wszystkich stanów, wszystkich wyznań, wszystkich urządzeń społecznych i państwowych miasta Łomży, utworzywszy Komitet ku uczeniu pamięci Tadeusza Kościuszki – wielkiego bohatera przełomowej doby Państwa Polskiego w setna rocznicę Jego zgonu , przedstawiamy:
I. Dla utrwalenia pamięci wielkiego szermierza i poświęconego ofiarnika, za wolność Ojczyzny i nakazów Jego w sercach najdalszych pokoleń wznieść w mieście Łomży, na placu odtąd imieniem Tadeusza Kościuszki zwanym, pomnik od Ziemi Łomżyńskiej.
II. Wobec zniszczenia pól, siół i miast i trwającej jeszcze pożogi wojennej tymczasowo ograniczyć się do postawienia w tym samym miejscu prostego głazu pamiątkowego z wyrytym na nim imieniem bohatera, przyjmując na siebie obowiązek zamiany głazu tego na pomnik gdy tylko okoliczności pozwolą.
III. Akt niniejszy, na pergaminie z podpisami sporządzony, przekazać Radzie miasta Łomży do przechowania i wywieszenia w sali Jej posiedzeń, a to w celu przypomnienia tym sposobem obecnym i przyszłym ojcom miasta o obowiązku, jaki na nich względem pamięci Kościuszki na nich ciąży”.
Akt ten został też opublikowany w numerze 18 i 19 „Wspólnej Pracy’ w 1917 roku.
O godzinie 11 zostały odprawione zostały nabożeństwa we wszystkich świątyniach. Po ich zakończaniu uczestnicy przeszli na Nowy Rynek, na miejsce wyznaczone na pomnik gdzie postawiono tymczasowo kamień z napisem: „Tadeuszowi Kościuszce w setną rocznicę zgonu - Ziemia Łomżyńska”. Pod kamieniem liczne delegacje złożyły wieńce, a przedstawiciele społeczności lokalnej wygłosili przemówienia. W imieniu władz miejskich zabrał głos Stanisław Kurcyusz, w imieniu władz państwowych Tomasz Filochowski prezes Sądu Okręgowego, Stanisław Woyczyński w imieniu ziemiaństwa, a Mieczysław Czarnecki w imieniu młodszego pokolenia.
Wystąpienie Stanisława Woyczyńskiego zostało zadokumentowane przez fotografa łomżyńskiego Eugeniusza Zajączkowskiego i zostało umieszczone w relacji fotograficznej z uroczystości Kościuszkowskich w Ilustrowanym Magazynie Tygodniowym „Świat” w 1917 roku.
Kiedy oficjalne uroczystości dobiegały już końca, wśród tłumnie zebranej publiczności, paru młodych mężczyzn podniosło do góry jednego spośród swego grona. Mężczyzna wygłosił krótkie przemówienie, nawołujące do czujności i gotowości, ponieważ zbliża się czas, kiedy nadzieja odzyskania niepodległości stanie się realna. Po wygłoszeniu tej mowy szybko zniknął. Najprawdopodobniej był to ówczesny Komendant Okręgu POW Jan Kraszewski, poszukiwany już wtedy przez Niemców.
W godzinach popołudniowych 15 października w kinie Miraż odczyt okolicznościowy wygłosił pan Dąbrowski, a wieczorem w teatrze odbył się „Wieczór Kościuszkowski”. W zbiorach Muzeum Północno-Mazowieckiego zachował się program tego wieczoru.
Komitet Kościuszkowski w terminie późniejszym przekazał sprawozdanie finansowe z obchodów Kościuszkowskich. Przedstawiało się ono następująco: przychód 1510 marek na co złożyło się 499 marek jako ofiary od instytucji społecznych, 595 marek ze sprzedaży nalepek i wydawnictw, 416 marek z przedstawienia amatorskiego. Rozchód to: wykonanie nalepek i broszury z programem 378 marek, postawienie kamienia 250 marek, różne wydatki to kwota 165 marek. Pozostałe 717 marek postanowiono przeznaczyć na fundusz budowy pomnika Tadeusza Kościuszki.
dr Jerzy Jastrzębski
