Stan wojenny
gen. Wojciech Jaruzelski wprowadza Stan wojenny
13 grudnia 1981 r., formalną decyzją Rady Państwa, wprowadzony został na terytorium całej PRL stan wojenny. Jednak rozkaz rozpoczęcia działań związanych z wprowadzeniem stanu wojennego został wydany 12 grudnia ok. godziny 16. Pierwsze działania MSW i MON zaplanowano na 23.30. Same przygotowania do wprowadzenia stanu wojennego sięgały roku 1980: jeszcze w sierpniu tego roku Komitet Obrony Kraju wydał szefowi Sztabu Generalnego WP gen. Florianowi Siwickiemu polecenie rozpoczęcia prac studyjnych nad wprowadzeniem stanu wojennego.
Istotną rolę w przygotowaniach do stanu wojennego odegrał specjalny Sztab MSW "Lato `80", utworzony 16 sierpnia 1980 r. decyzją ministra spraw wewnętrznych, który miał koordynować działania wszystkich służb podległych resortowi spraw wewnętrznych w celu "zapewnienia bezpieczeństwa, ładu i porządku publicznego w kraju". (zobacz: Odtajnione dokumenty dotyczące stanu wojennego MSWiA)
Rzeczywistym autorem stanu wojennego był ówczesny I sekretarz KC PZPR, prezes Rady Ministrów i minister obrony narodowej gen. armii Wojciech Jaruzelski, który od pamiętnego 13 grudnia objął jeszcze jedną funkcję - przewodniczącego Wojskowej Rady Ocalenia Narodowego (WRON). WRON, jak określano w oficjalnej propagandzie, miała stać się "administratorem stanu wojennego". Tak naprawdę nigdy nim nie była. Najważniejsze decyzje zapadały w nieformalnym gronie, skupionym wokół gen. Jaruzelskiego.
Stan wojenny zapisał się w historii Polski tragicznymi wydarzeniami, których symbolem stała się masakra górników w kopalni "Wujek" 16 grudnia 1981 r. (zobacz: Listę śmiertelnych ofiar pacyfikacji Kopalni Wujek) Akcje pacyfikacyjne władze PRL przeprowadziły również w: Hucie im. Lenina w Krakowie, stoczniach Gdańskiej i Szczecińskiej, Hucie Warszawa, ZM Ursusie, WSK "Świdnik", kopalniach "Manifest Lipcowy", "Borynia" i "Staszic".
Podczas stanu wojennego internowanych zostało ok. 10tys. osób.
Stan wojenny w Łomży
W ówczesnym województwie łomżyńskim akcją internowania kierował płk Jerzy Panasewicz. Pierwszej nocy zatrzymano łącznie 26 osób, wśród których był Bronisław Chełmiński z Grajewa i trzej pracownicy łomżyńskiego PKS. Kilka dni później zatrzymany też został Wojciech Kurelski z „Solidarności” przy ŁZPB „Narew”. Nie zatrzymano natomiast przewodniczącego oddziału łomżyńskiego związku Mariana Chojnowskiego, który po otrzymaniu od szefa SB obietnicy pozostawienia na wolności razem z mecenasem Lechem Koziołem stawił się w KW MO w Łomży.
Wśród paradoksów stanu wojennego wymienić można wprowadzenie w połowie marca 1982 r. przez naczelnika gminy Klukowo (łomżyńskie) na jej terenie reglamentacyjnej sprzedaży pieczywa. Ludność rolnicza nabywała bez ograniczeń pieczywo po wywiązaniu się z zaplanowanej kontraktacją sprzedaży zboża. Natomiast ludność pozarolnicza otrzymywała jeden bochenek chleba dziennie na rodzinę, niezależnie od jej wielkości. Rolnicy nie wywiązujący się z dostaw zboża nie dostawali chleba w ogóle.
Natomiast 24 marca 1982 r. wszczęto dochodzenie o znieważenie strażników i komendanta straży przemysłowej ŁZPB „Narew” w Łomży oraz komisarza wojskowego przy tych zakładach przez Ryszarda Rogińskiego. Przedstawiono mu zarzut czynnej napaści na te osoby i tymczasowo aresztowano.
4 kwietnia 1982 r. w katedrze łomżyńskiej aktorzy scen warszawskich St. Brejdygand, M. Lewandowski i M. Ciesielska przy akompaniamencie chóru katedralnego odtworzyli „Requiem” pt. „Kamienie wołać będą” autorstwa Jana Kulki, literata łomżyńskiego. Osnową utworu była droga krzyżowa, ale jego treść nawiązywała do ówczesnej sytuacji istniejącej w kraju. Bp. Sasinowski powiedział po występie „Władza każe kochać siebie, niszczy natomiast wszystkich, którzy się jej przeciwstawiają. Natomiast kościół prezentuje miłość chrześcijańską, opartą na zasadzie przebaczania bliźnim.”
Pod sąd za odmowę spożywania posiłków
Osobną i godną szczególnej uwagi jest sprawa powołania w okresie Stanu wojennego do odbywania służby wojskowej w Czerwonym Borze członków NSZZ „Solidarność”. Czterech żołnierzy na znak solidarności z planowaną przez struktury podziemia Związku ogólnopolską akcją protestacyjną 10 listopada 1982 roku odmówiło spożycia posiłku, za co stanęli przed sądem.
Oto akt oskarżenia:
Prokuratura Garnizonowa
ul. Kawaleryjska 70
Białystok
AKT OSKARŻENIA
Przeciwko:
1. szer. rez. Maciejowi Tadeuszowi Belinie s. Zalisława
2. szer. rez. Ryszardowi Bronisławowi Keczerowi s. Michała
3. szer. rez. Zdzisławowi Józefowi Bełczowskiemu s. Tadeusza
4. szer. rez. Jerzemu Franciszkowi Lasowi s. Chila
oskarżam
[...]
o to, że:
- w dniu 10 listopada 1982 r. w Czerwonym Borze woj. łomżyńskie, będąc żołnierzem czynnej służby wojskowej w miejscowej Jednostce Wojskowej 3466 nie wykonali obowiązku wynikającego z tej służby odmawiając przyjęcia posiłku,
tj. o czyn z art. 305 kk.
Na zasadzie [...] art. 1 ust. 1 pkt. 1 Dekretu z dnia 12.12.1981 r. o postępowaniach szczególnych [...] sprawa niniejsza podlega rozpoznaniu przez sąd Warszawskiego Okręgu Wojskowego w Warszawie w trybie doraźnym.
UZASADNIENIE
Dnia 5 listopada 1982 r. do jednostki wojskowej 3466 zostali m.in. powołani do odbywania służby wojskowej byli członkowie NSZZ „Solidarność”. Przed 10 listopada przełożeni uzyskali informację, że część powołanych żołnierzy na znak solidarności z planowaną przez nielegalne struktury podziemia NSZZ „Solidarność” akcją protestacyjną w całym kraju – odmówi spożycia posiłku.
Po przybyciu do jednostki wojskowej wszyscy żołnierze zostali poinformowani prze dowódcę zgrupowania mjr Jana Braję, że spożywanie posiłków jest obowiązkiem wynikającym ze służby wojskowej, tak jak i cały ramowy porządek dnia.
W dniu 10 listopada 1982 r. podczas przemarszu żołnierzy przedmiotowego zgrupowania do stołówki śpiewano „Rotę”. Przełożeni zostali zmuszeni do zatrzymania części pododdziału i przypomnienia, że w wojsku należy śpiewać na komendę, a także tylko piosenki przewidziane w śpiewniku wojskowym.
Po przyjściu do stołówki wielu żołnierzy wcale nie pobrało posiłku, natomiast niektórzy pobrali, ale w sposób demonstracyjny go nie spożywali. Czynili to w ten sposób, aby widzieli ich koledzy.
Spośród osób, które pomimo pobrania obiadu wcale go nie spożywali, tj. zupy i drugiego dania kpr. Zdzisław Górski zauważył szer. rez. Jerzego Lasa, szer. rez. Zdzisława Bełczowskiego i szer. rez. Ryszarda Kaczera. Sierżant sztab. Zdzisław Mazur zauważył szer. rez. Macieja Belinę, zaś por. Waldemar Smaga szer. rez. Jerzego Lasa i także szer. rez. Macieja Belinę.
W dniu 10 listopada 1982 r. obiad był smaczny i mieścił się parametrami w normach przewidzianych żołnierzom.
Na szczególne podkreślenie zasługuje fakt, że żaden z podejrzanych u któregokolwiek z przełożonych nie meldował, że nie może z jakichkolwiek względów spożywać obiadu.
[...]
Uwagi:
1. Przestępstwo popełniono 10 XI 1982 r.
2. Śledztwo wszczęto 11 XI 1982 r.
3. Zarzuty przedstawiono 12 XI 1982 r.
4. Środki zapobiegawcze – areszty tymczasowe zastosowano 12 XI 1982 r.
5. Z aktami zaznajomiono 23 XI 1982 r.
6. Akt oskarżenia sporządzono 26 XI 1982 r.
przygotował:
dr Krzysztof Sychowicz
Instytut Pamięci Narodowej o. w Białymstoku
Rzeczywistym autorem stanu wojennego był ówczesny I sekretarz KC PZPR, prezes Rady Ministrów i minister obrony narodowej gen. armii Wojciech Jaruzelski, który od pamiętnego 13 grudnia objął jeszcze jedną funkcję - przewodniczącego Wojskowej Rady Ocalenia Narodowego (WRON). WRON, jak określano w oficjalnej propagandzie, miała stać się "administratorem stanu wojennego". Tak naprawdę nigdy nim nie była. Najważniejsze decyzje zapadały w nieformalnym gronie, skupionym wokół gen. Jaruzelskiego.
Stan wojenny zapisał się w historii Polski tragicznymi wydarzeniami, których symbolem stała się masakra górników w kopalni "Wujek" 16 grudnia 1981 r. (zobacz: Listę śmiertelnych ofiar pacyfikacji Kopalni Wujek) Akcje pacyfikacyjne władze PRL przeprowadziły również w: Hucie im. Lenina w Krakowie, stoczniach Gdańskiej i Szczecińskiej, Hucie Warszawa, ZM Ursusie, WSK "Świdnik", kopalniach "Manifest Lipcowy", "Borynia" i "Staszic".
Podczas stanu wojennego internowanych zostało ok. 10tys. osób.
Stan wojenny w Łomży
W ówczesnym województwie łomżyńskim akcją internowania kierował płk Jerzy Panasewicz. Pierwszej nocy zatrzymano łącznie 26 osób, wśród których był Bronisław Chełmiński z Grajewa i trzej pracownicy łomżyńskiego PKS. Kilka dni później zatrzymany też został Wojciech Kurelski z „Solidarności” przy ŁZPB „Narew”. Nie zatrzymano natomiast przewodniczącego oddziału łomżyńskiego związku Mariana Chojnowskiego, który po otrzymaniu od szefa SB obietnicy pozostawienia na wolności razem z mecenasem Lechem Koziołem stawił się w KW MO w Łomży.
Wśród paradoksów stanu wojennego wymienić można wprowadzenie w połowie marca 1982 r. przez naczelnika gminy Klukowo (łomżyńskie) na jej terenie reglamentacyjnej sprzedaży pieczywa. Ludność rolnicza nabywała bez ograniczeń pieczywo po wywiązaniu się z zaplanowanej kontraktacją sprzedaży zboża. Natomiast ludność pozarolnicza otrzymywała jeden bochenek chleba dziennie na rodzinę, niezależnie od jej wielkości. Rolnicy nie wywiązujący się z dostaw zboża nie dostawali chleba w ogóle.
Natomiast 24 marca 1982 r. wszczęto dochodzenie o znieważenie strażników i komendanta straży przemysłowej ŁZPB „Narew” w Łomży oraz komisarza wojskowego przy tych zakładach przez Ryszarda Rogińskiego. Przedstawiono mu zarzut czynnej napaści na te osoby i tymczasowo aresztowano.
4 kwietnia 1982 r. w katedrze łomżyńskiej aktorzy scen warszawskich St. Brejdygand, M. Lewandowski i M. Ciesielska przy akompaniamencie chóru katedralnego odtworzyli „Requiem” pt. „Kamienie wołać będą” autorstwa Jana Kulki, literata łomżyńskiego. Osnową utworu była droga krzyżowa, ale jego treść nawiązywała do ówczesnej sytuacji istniejącej w kraju. Bp. Sasinowski powiedział po występie „Władza każe kochać siebie, niszczy natomiast wszystkich, którzy się jej przeciwstawiają. Natomiast kościół prezentuje miłość chrześcijańską, opartą na zasadzie przebaczania bliźnim.”
Pod sąd za odmowę spożywania posiłków
Osobną i godną szczególnej uwagi jest sprawa powołania w okresie Stanu wojennego do odbywania służby wojskowej w Czerwonym Borze członków NSZZ „Solidarność”. Czterech żołnierzy na znak solidarności z planowaną przez struktury podziemia Związku ogólnopolską akcją protestacyjną 10 listopada 1982 roku odmówiło spożycia posiłku, za co stanęli przed sądem.
Oto akt oskarżenia:
Prokuratura Garnizonowa
ul. Kawaleryjska 70
Białystok
AKT OSKARŻENIA
Przeciwko:
1. szer. rez. Maciejowi Tadeuszowi Belinie s. Zalisława
2. szer. rez. Ryszardowi Bronisławowi Keczerowi s. Michała
3. szer. rez. Zdzisławowi Józefowi Bełczowskiemu s. Tadeusza
4. szer. rez. Jerzemu Franciszkowi Lasowi s. Chila
oskarżam
[...]
o to, że:
- w dniu 10 listopada 1982 r. w Czerwonym Borze woj. łomżyńskie, będąc żołnierzem czynnej służby wojskowej w miejscowej Jednostce Wojskowej 3466 nie wykonali obowiązku wynikającego z tej służby odmawiając przyjęcia posiłku,
tj. o czyn z art. 305 kk.
Na zasadzie [...] art. 1 ust. 1 pkt. 1 Dekretu z dnia 12.12.1981 r. o postępowaniach szczególnych [...] sprawa niniejsza podlega rozpoznaniu przez sąd Warszawskiego Okręgu Wojskowego w Warszawie w trybie doraźnym.
UZASADNIENIE
Dnia 5 listopada 1982 r. do jednostki wojskowej 3466 zostali m.in. powołani do odbywania służby wojskowej byli członkowie NSZZ „Solidarność”. Przed 10 listopada przełożeni uzyskali informację, że część powołanych żołnierzy na znak solidarności z planowaną przez nielegalne struktury podziemia NSZZ „Solidarność” akcją protestacyjną w całym kraju – odmówi spożycia posiłku.
Po przybyciu do jednostki wojskowej wszyscy żołnierze zostali poinformowani prze dowódcę zgrupowania mjr Jana Braję, że spożywanie posiłków jest obowiązkiem wynikającym ze służby wojskowej, tak jak i cały ramowy porządek dnia.
W dniu 10 listopada 1982 r. podczas przemarszu żołnierzy przedmiotowego zgrupowania do stołówki śpiewano „Rotę”. Przełożeni zostali zmuszeni do zatrzymania części pododdziału i przypomnienia, że w wojsku należy śpiewać na komendę, a także tylko piosenki przewidziane w śpiewniku wojskowym.
Po przyjściu do stołówki wielu żołnierzy wcale nie pobrało posiłku, natomiast niektórzy pobrali, ale w sposób demonstracyjny go nie spożywali. Czynili to w ten sposób, aby widzieli ich koledzy.
Spośród osób, które pomimo pobrania obiadu wcale go nie spożywali, tj. zupy i drugiego dania kpr. Zdzisław Górski zauważył szer. rez. Jerzego Lasa, szer. rez. Zdzisława Bełczowskiego i szer. rez. Ryszarda Kaczera. Sierżant sztab. Zdzisław Mazur zauważył szer. rez. Macieja Belinę, zaś por. Waldemar Smaga szer. rez. Jerzego Lasa i także szer. rez. Macieja Belinę.
W dniu 10 listopada 1982 r. obiad był smaczny i mieścił się parametrami w normach przewidzianych żołnierzom.
Na szczególne podkreślenie zasługuje fakt, że żaden z podejrzanych u któregokolwiek z przełożonych nie meldował, że nie może z jakichkolwiek względów spożywać obiadu.
[...]
Uwagi:
1. Przestępstwo popełniono 10 XI 1982 r.
2. Śledztwo wszczęto 11 XI 1982 r.
3. Zarzuty przedstawiono 12 XI 1982 r.
4. Środki zapobiegawcze – areszty tymczasowe zastosowano 12 XI 1982 r.
5. Z aktami zaznajomiono 23 XI 1982 r.
6. Akt oskarżenia sporządzono 26 XI 1982 r.
przygotował:
dr Krzysztof Sychowicz
Instytut Pamięci Narodowej o. w Białymstoku
