Przejdź do treści Przejdź do menu
piątek, 14 marca 2025 napisz DONOS@

Łomża w powstaniu styczniowym

Nie mieli broni, pieniędzy ani wodzów. Nie mogli też liczyć na żadnych sojuszników, wojska rosyjskie miały ogromną przewagę, a powstanie wybuchło w najgorszej porze roku. Mimo tego powstanie styczniowe trwało aż 16 miesięcy, podczas których stoczono 1200 bitew i potyczek. Adam Sokołowski, kustosz w Dziale Historii Muzeum Północno-Mazowieckiego, przybliżył miłośnikom historii podczas piątkowej prelekcji „Łomża w powstaniu styczniowym (wybrane aspekty)” kulisy powstańczego zrywu lat 1863/1864 w Łomży i w regionie, naświetlając też jego genezę i znaczenie, również na tle innych powstań.

Po stłumieniu powstania listopadowego oraz niespełnieniu się marzeń Polaków o odzyskaniu niepodległości podczas Wiosny Ludów, dążenia wolnościowe na terenie trzech zaborów nie ustały. - Zanim powstanie wybuchło, to przez kilka lat w Królestwie Polskim było wzmożenie patriotyczno-narodowe części Polaków  – opowiadał Adam Sokołowski, dodając, że również w Łomży poprzedziło je wiele manifestacji patriotycznych oraz działań przygotowawczych. 11 czerwca 1860 roku odbyła się w Warszawie pierwsza demonstracja patriotyczna, mająca uczcić wdowę po gen. Józefie Sowińskim Katarzynę, która po upadku powstania listopadowego kilka lat spędziła w łomżyńskim klasztorze benedyktynek, zwolniona z tego internowania w roku 1837. Kolejne demonstracje w lutym i kwietniu zostały już brutalnie spacyfikowane, były ofiary śmiertelne. W Łomży przy kościele ewangelickim z inicjatywy pastora Jana Adama Haberkanta postawiono krzyż dla ich upamiętnienia. 

Odbywały się też manifestacje i nabożeństwa o charakterze patriotycznym, u kapucynów odprawiano msze „za nieboszczkę”, szyto mundury i zbierano datki, szykując się do powstania. Ze znaczenia regionu dla powstania zdawano sobie doskonale sprawę w kręgach decydujących o jego rozpoczęciu, z racji bliskości granicy z Prusami, co dawało możliwość sprowadzania stamtąd broni oraz inicjowania działań niepodległościowych na Litwie, tutejsza ludność  była nastawiona patriotycznie, a linia kolejowa Warszawa-Petersburg miała strategiczne znaczenie. – Oddanie tej kolei do użytku w grudniu 1862 roku przesądziło o losach powstania – cytował prof. Jerzego W. Borejszę Adam Sokołowski, dodając, że na przełomie lutego i stycznia udało się ją nawet opanować, ale niestety na krótko.

_MG_8649.jpg
historyk Adam Sokołowski

 

Opowiadał też, że przygotowania do powstania w regionie zapoczątkował Bronisław Szwarce, przybyły na ziemie polskie z Francji i uczestniczący w budowie kolei warszawsko-petersburskiej. Stworzył w Łapach organizację liczącą kilkuset ludzi, zajmujących się między innymi produkcją broni. Aresztowany w grudniu 1862 roku został skazany na śmierć, ale ostatecznie zesłano go na Syberię, gdzie spędził 27 lat i poznał Józefa Piłsudskiego. 

Powstanie pewnie nie wybuchłoby tak szybko, gdyby nie decyzja Aleksandra Wielopolskiego z października 1862 roku o zarządzeniu tak zwanej „branki” do carskiej armii. Wstępną decyzję o wybuchu powstania Komitet Centralny Narodowy podjął już 3 stycznia, a kiedy po 12 dniach okazało się, że, w myśl słów Wielopolskiego o „przecięciu wrzodu” podczas poboru w Warszawie korzystano z imiennych list, na które trafili młodzi ludzie, podejrzewani o działalność patriotyczną, podjęto decyzję o wybuchu powstania 22 stycznia.

- W Łomży też były przygotowane takie listy – mówił Adam Sokołowski. – Wytypowano Józefa i Tytusa, synów ówczesnego prezydenta miasta Ignacego Jedlińskiego, Władysława, syna nauczyciela Jakuba Wagi i Henryka, syna aptekarza Ludwika Tocka.

Nie byli oni jedyni. Bardzo aktywnie działał komisarz Artur Awejde, nauczyciel łomżyńskiego gimnazjum, podobnie jak Ludwik Wroński, naczelnik okręgu miejskiego. Nie brakowało powstańczych partii, z największymi pod przywództwem Władysława Cichorskiego „Zameczka” i Józefa Konstantego Ramotowskiego „Wawra”. Ziemianie, jeśli nie walczyli bezpośrednio, wspierali powstańców finansowo – choćby Witold Kisielnicki zastawił swój majątek Korzeniste, aby kupować broń, za co został aresztowany. Ks. Józef Talarowski i Jakub Waga najpierw wychowywali młodzież w duchu patriotycznym, po czym również wspierali powstanie. Efraim Eldstein, lekarz żydowski, wygłosił w Łomży mowę na temat konieczności wsparcia walki o wolność ojczyzny, a jego syn Aleksander poległ w grudniu 1863 roku. Takich przykładów było znacznie więcej. Z Łomżą byli też w przeszłości związani generał Ludwik Mierosławski, uczestnik powstania listopadowego, uczeń tutejszej szkoły wojewódzkiej do roku 1825 oraz Rafał Krajewski i Józef Toczyski, najbliżsi współpracownicy ostatniego przywódcy powstania Romualda Traugutta, straceni wraz z nim na Cytadeli 5 sierpnia 1864 roku. Ostatnią posługę dyktatorowi powstania spełnił  jego spowiednik, kapucyn o. Sabinian (Mikołaj Derecki), który po skasowaniu klasztoru warszawskiego w roku 1864 trafił do Łomży i mieszkał w niej aż do śmierci w roku 1895. W samej Łomży, z racji stacjonowania w niej silnego carskiego garnizonu, nie było mowy o walkach czy zdobyciu miasta, partie powstańcze działały w jej okolicach. Bitew, starć i potyczek z wojskami rosyjskimi było sporo – te najważniejsze miały miejsce w Wysokiem Mazowieckiem, Tykocinie, Mężeninie, Łapach, Białaszewie, Czyżewie, Radziłowie, Grądach Woniecko, Wygodzie, Jabłonce Kościelnej, Myszyńcu, Małym Płocku, Dobrzyjałowie, Porytem.

Słabo uzbrojeni powstańcy, dysponujący tylko bronią myśliwską, kosami i drągami, walczyli z regularną, doskonale wyposażoną armią, która w roku 1864 liczyła już 400 tysięcy żołnierzy. Powstanie wspierała, mniej lub bardziej czynnie, prawie cała ludność Łomży, za co dotykały ją aresztowania, terror, konfiskaty majątków i wyroki śmierci. Akcja pacyfikacyjna nasiliła się od listopada 1863 roku, kiedy do Łomży przybył gen. Mikołaj Ganecki. Na jego polecenie sporządzono spis, zawierający nazwiska ponad 1300 osób, które uczestniczyły w powstaniu bezpośrednio, bądź je wspierały. Aresztowano ponad 1000 osób, na Sybir zesłano 119, pięć trafiło do X pawilonu warszawskiej Cytadeli, a nad 144 zastosowano dozór policyjny. Egzekucje odbywały się na łące przy drodze do Zambrowa, a ten krwawy terror sprawił, iż struktury powstańcze w regionie na przełomie lat 1863/1864 zostały praktycznie zlikwidowane. Działania dyktatora Traugutta, mające je odtworzyć, nie przyniosły rezultatów, ale partie powstańcze wciąż działały. Ciosem dla powstania była też decyzja władz carskich z marca 1864 o uwłaszczeniu, bo wieś odwróciła się wtedy już od niego całkowicie. Ostatnia potyczka w regionie miała miejsce 15 maja 1864 pod Szczuczynem, partia ks. gen. Stanisława Brzóski walczyła aż do grudnia. 

- To powstanie nie miało żadnych szans, bo dysproporcja sił i uzbrojenia była rażąca, ale było kolejną odpowiedzią Polaków na ich odpolitycznienie i odpodmiotowienie przez zaborców – podsumowywał  Adam Sokołowski, przybliżając też historię innych powstań i konfederacji, począwszy od roku 1733 oraz naświetlając szersze tło tych wszystkich wydarzeń, co spotkało się z dużym zainteresowaniem uczestników spotkania i wywołało ożywioną dyskusję. 

Wojciech Chamryk

 

Ogłoszenia płatne 4lomza.pl

praca
Zatrudnię do prac pomocniczych.
tel. 723113911
usługi
Kucie posadzek, wyburzenia, wywóz gruzu, styropianu, starych gabarytów, sprzątanie piwnic, posesji, prace ogrodnicze, strzyżenie drzewek ozdobnych.
tel. 500590581
usługi
Złota rączka. Usuwanie drobnych usterek elektrycznych, hydraulicznych, stolarskich, ślusarskich i innych.
tel. 506383477
Foto:
Foto:

 
Zobacz także
 

W celu świadczenia przez nas usług oraz ulepszania i analizy ich, posiłkujemy się usługami i narzędziami innych podmiotów. Realizują one określone przez nas cele, przy czym, w pewnych przypadkach, mogą także przy pomocy danych uzyskanych w naszych Serwisach realizować swoje własne cele i cele ich podmiotów współpracujących.

W szczególności współpracujemy z partnerami w zakresie:
  1. Analityki ruchu na naszych serwisach
  2. Analityki w celach reklamowych i dopasowania treści
  3. Personalizowania reklam
  4. Korzystania z wtyczek społecznościowych

Zgoda oznacza, że n/w podmioty mogą używać Twoich danych osobowych, w postaci udostępnionej przez Ciebie historii przeglądania stron i aplikacji internetowych w celach marketingowych dla dostosowania reklam oraz umieszczenia znaczników internetowych (cookies).

W ustawieniach swojej przeglądarki możesz ograniczyć lub wyłączyć obsługę plików Cookies.

Lista Zaufanych Partnerów

Wyrażam zgodę