KURPIOWSKIE OSÓBKI - rzeźba, wystawa stała
Wystawa składa się z dwóch części. Pierwszą tworzą przede wszystkim piękne, pochodzące z nieistniejących od dawna kapliczek, różnorodne rzeźby z XIX i początków XX wieku, które znalazły się w zbiorach Skansenu Kurpiowskiego im. Adama Chętnika w Nowogrodzie oraz Muzeum Północno-Mazowieckiego w Łomży. Druga część obejmuje prezentację multimedialną, poszerzającą zakres informacji o regionie, która - oprócz tekstów i opisów - zawiera ogromny materiał fotograficzny z okresu od początkowych dekad XX w. do czasów nam współczesnych, zebrany przez Adama Chętnika i kolejne pokolenia łomżyńskich muzealników.
Kurpiowskie osóbki - panorama sferyczna 1
Panorama sferyczna: Grzegorz Gwizdon
„Osóbkami”lub „figurami” nazywano na Kurpiach świątki. Jest to jeden, z najbardziej fascynujących tematów tradycyjnej kultury ludowej tego regionu, ukształtowanej w pełni w 2. poł. XIX w. Kapliczki i krzyże przydrożne, będąc wyrazem kultu religijnego, spełniały jednocześnie inne funkcje – informowały o granicach wsi, parafii, wskazywały, pod jakim wezwaniem jest parafia czy kościół. Wznoszono je w intencjach wotywnych, w miejscach nieszczęśliwych wypadków lub upamiętniających ważne wydarzenia. Zapewniały opiekę i poczucie bezpieczeństwa, pomagały osiągnąć pomyślność w domu i zagrodzie, a więc przede wszystkim chroniły przed żywiołami, na które ludzie nie mieli wpływu - powodzią, ogniem i chorobą, w tym najstraszniejszą, morowym powietrzem - cholerą, która w XIX wieku kilkakrotnie przetoczyła się przez nasze tereny. Przed chorobami, zarówno ludzi jak i zwierzęta hodowlane, chronił św. Roch. Przed ogniem, który był żywiołem wyjątkowo niebezpiecznym dla drewnianej, gęstej zabudowy wsi, strzegł św. Florian. Największe znaczenia miała jednak postać św. Jana Nepomucena, orędownika dobrych plonów, który ochraniał pola i łąki przed nadmiernymi opadami, wylewami rzek, ale także przed suszą. Prócz tych trzech najważniejszych świętych, w kapliczkach stawiano figury np. Józefa, który był patronem rodziny, czy św. Barbary, która opiekowała się flisakami. Wielość oraz różnorodność stylowa i tematyczna rzeźb wskazuje na dużą grupę rzeźbiarzy wyspecjalizowanych często w jednym lub dwóch przedstawieniach tematycznych. Najwięksi wśród nich tacy jak Łukasz Raczkowski czy Andrzej Kaczyński cieszyli się poważaniem i szacunkiem na całym terenie Kurpiowszczyzny. Wielu rzeźbiarzy wędrowało ze swoimi pracami nie tylko po wsiach, najbliższych targach, jarmarkach czy odpustach, ale daleko poza Kurpie, do Częstochowy, na Litwę, w Rzeszowskie, Krakowskie; wszędzie tam są ślady ich bytności w postaci charakterystycznych dla Kurpiowszczyzny przedstawień rzeźbiarskich, np. Chrystusa Frasobliwego. W każdej wsi stały kapliczki z drewnianymi świątkami i krzyże przydrożne z figurami Chrystusa Ukrzyżowanego, który był powszechnie nazywany „Pasyją”. Są wsie, które posiadają po 5 lub 8 figur i krzyży.” (A. Chętnik, Z Zielonej Puszczy, „Ziemia”, t. 5: 1914-1919, s. 55 – 60.). Krzyż z „Pasyją” wisiał prawie w każdym domu, zwykle w pobliżu ołtarzyka domowego, czyli stołu (przy którym nigdy nie jadano posiłków), na którym znajdowały się pamiątki z pielgrzymek, odpustów i figurki Matki Boskiej, Chrystusa Frasobliwego lub świętego patrona.
Relacja filmowa z otwarcia wystawy dzięki uprzejmości portalu informacyjnego i telewizyjnego naszalomza.pl
Scenariusz wystawy: Wiesława Pawlak
Koncepcja plastyczna: Przemysław Adamowski
Współpraca realizatorska: Zbigniew Dardziński, Jarosław Kurpiewski, Mieczysław Kulaszewski
Fotografia na wystawie: Grzegorz Gwizdon
Fotografie krzyży i kapliczek w prezentacji multimedialnej: Bolesław Deptuła (261), Zygmunt Dudo (30), Wiesława Pawlak (15), Adam Chętnik (7), Maria Fabicka (4), Tomasz Czerwiński (1).
Prezentacja multimedialna: Piotr Golonko
Kopie kapliczek wykonano pod kierunkiem Stefana Żebrowskiego i Piotra Chojnowskiego w Skansenie Kurpiowskim im. Adama Chętnika w Nowogrodzie.
