Wspomnienie łomżyńskich Romów na muzealnym finisażu
– Czułam niedosyt, bo w instalacji fotograficznej zmieściło się tylko 40 zdjęć, a miałam ponad 100 kadrów – mówi Joanna Klama. Dlatego na zakończenie plenerowej wystawy „Wielki wóz. Przynależność wędrowca. Tabor romski na postoju w okolicach Łomży” jej inicjatorka i autorka przygotowała finisaż. W jego trakcie można było obejrzeć unikalne zdjęcia, które Zygmunt Dudo wykonał w latach 60. ubiegłego wieku i pocztówki z kolekcji Kazimierza Szczechury oraz przypomnieć sobie koleje losu łomżyńskich Romów.
Fotograficzne zasoby Muzeum Północno-Mazowieckiego to efekt wieloletniej pracy muzealnych fotografów. Zygmunt Dudo (1906-1972) i Bolesław Deptuła nie ograniczali się wyłącznie do dokumentowania muzealnych zbiorów i wydarzeń, równie chętnie wyruszając z aparatami w teren. Rezultaty tych poczynań zachwycają do dziś, dlatego ich następczyni Joanna Klama regularnie publikuje kolejne fotografie w sieci oraz przygotowuje plenerowe wystawy, na przykład „Dawnej Łomży czar” i „Lato z tamtych lat”. Kolejny zrealizowany przez nią projekt „Wielki wóz. Przynależność wędrowca. Tabor romski na postoju w okolicach Łomży” był znacznie bardziej złożony, objął bowiem nie tylko plenerową wystawę, ale też cały cykl różnorodnych wydarzeń. Udało się je zrealizować dzięki dofinansowaniu ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z Funduszu Promocji Kultury. Podstawą było otwarcie 12 września plenerowej wystawy, przez kilka dni prezentowanej na Starym Rynku, a następnie w Parku Jana Pawła II Papieża Pielgrzyma. Autorami i wykonawcami oryginalnej instalacji, nawiązującej do wozu, czyli symbolu nierozerwalnie związanej z Romami wędrówki, są Alicja Kamieniczna-Adamowska i Michał Adamowski. Na tej konstrukcji umieszczono fotografie, które Zygmunt Dudo wykonał w latach 1958, 1963 i 1964. Wernisaż wystawy odbył się w Hali Kultury, gdzie Andrzej Grzymała-Kazłowski z Muzeum Kultury Romów wygłosił prelekcję „Romowie – skąd przybywają, dokąd zmierzają”. Następnego dnia na Starym Rynku odbyły się familijne warsztaty „Droga bohatera. Bajki cygańskie”, poprowadzone przez Ivaylę Żivkową-Roszak, wspieraną przez Karolinę Skłodowską, Joannę Klamę i Katarzynę Arciszewską.
Projekt przewidywał również działania edukacyjne, to jest prowadzone przez Joannę Klamę lekcje „Romowie w drodze. Archetyp wędrowca”. Uczestniczyło w nich blisko 100 osób, uczniów I Liceum Ogólnokształcącego im. Tadeusza Kościuszki, Zespołu Szkół Ekonomicznych i Ogólnokształcących nr 6 oraz Szkół Katolickich im. Kardynała Stefana Wyszyńskiego. Finałem tego wszystkiego był piątkowy finisaż-pokaz fotografii „Tabor romski na postoju w okolicach Łomży”, obejmujący łącznie 116 slajdów. Zygmunt Dudo wykonał te zdjęcia w okolicach Piątnicy oraz w Lesie Jednaczewskim, gdzie Romowie przyjeżdżali wtedy i obozowali regularnie, co wspominał choćby o. Jan Bońkowski.
Fotograf uwiecznił na nich członków grupy Polska Roma, pokazując sceny z codziennego życia taboru, wszechobecne konie, ale też i psy. Uwagę zwracają dzieci – radosne, rozbrykane, z uśmiechem spoglądające w obiektyw. Są też zdjęcia najwyraźniej pozowane, na przykład wielopokoleniowych, odświętnie ubranych rodzin czy młodych małżeństw oraz portretowe. Widać po tych zdjęciach, że Zygmunt Dudo musiał cieszyć się zaufaniem Romów, dzięki czemu miał do nich nieograniczony dostęp, mogąc dokumentować sceny, których inni Gadziowie (obcy) raczej nie mogli oglądać oraz wykonując unikalne portrety członków romskiej społeczności. Równie ciekawe okazały się pocztówki przedstawiające Romów, które udało się zebrać kolekcjonerowi Kazimierzowi Szczechurze oraz wspomnienia i opowieści o Romach w Łomży: mieszkających tu od lat 60., po decyzji o przymusowym ich osiedleniu, nie tylko w mieście, na przykład na tak zwanym Cyganowie, ale też początkowo w Starej Łomży przy Szosie.
Po prezentacji w Łomży plenerowa wystawa „Wielki wóz. Przynależność wędrowca. Tabor romski na postoju w okolicach Łomży” trafi do Ostrowi Mazowieckiej, gdzie będzie pokazywana w dniach 7 listopada – 10 grudnia.
Wojciech Chamryk
